Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

zespół dworu obronnego - Zabytek.pl

zespół dworu obronnego


dwór XV w. Rzemień

Adres
Rzemień

Lokalizacja
woj. podkarpackie, pow. mielecki, gm. Przecław - obszar wiejski

Zespół warowny złożony z dworu - wieży mieszkalno-obronnej z ziemnymi fortyfikacjami bastionowymi pałacem należy do nielicznych pomników budownictwa obronno-mieszkalnego o średniowiecznym rodowodzie z fortyfikacjami bastionowymi, który w dobrym stanie dotrwał do naszych czasów, wzbogacony bramami, fortyfikacjami przedzamcza oraz późniejszym parkiem z pałacem.

Jest jednym z najcenniejszych zabytków architektury obronnej w województwie podkarpackim.

Historia

Dwór z systemem fortyfikacji w Rzemieniu powstały w XV w., stanowił kolejno siedzibę rodów: Tarnowskich, Lubomirskich, Sanguszków, Stadnickich, Reyów, Boguszów i Szaszkiewiczów. Najstarszy obiekt zespołu, dwór w formie wieży mieszkalno-obronnej powstał w XV w. lub w początkach XVI w., wybudowany przez Tarnowskich, przebudowany w 1625 r. dla Stanisława Lubomirskiego. Później obiekt podupadł i w połowie XIX w. pozostał w ruinie. W 1857 r. został ponownie przebudowany w stylu neogotyckim z inicjatywy Feliksa Bogusza, prace obejmowały nadbudowę o jedną kondygnację, rozbudowę o przedsionek, zmianę rozkładu wnętrz i dodanie krenelażu. W 1866 r. majątek przeszedł w ręce Gustawa Szaszkiewicza, poprzez jego ożenek z Aleksandrą Boguszówną. W 1905 r. planował on rozbiórkę wieży, wówczas to Zygmunt Hendel sporządził jej inwentaryzację i projekty rekonstrukcji. W 1931 r. wieżę wyremontowano dla Gustawa i Antoniego Szaszkiewiczów pod kierunkiem Franciszka Mączyńskiego, częściowo na podstawie inwentaryzacji i rekonstrukcji Z. Hendla. Dobudowano wtedy okrągłą basztę ze schodami oraz dwie dobudówki od pn. i zach., oblicowano elewację nową cegłą, odnowiono wnętrza i obniżono poziom dziedzińca wokół budynku. Dwór mieścił po 1946 r. internat Zespołu Szkół Rolniczych. Na przełomie XX i XXI w. nowi właściciele przeprowadzili gruntowny remont budynku i jego otoczenia, doprowadzając do wzorowego stanu.

Obwarowania dworu-wieży obronnej wzmiankowane były w 1546 r. i w 1784 r., częściowo przebudowane ok. 1831 r. W 1852 r. wzniesiono, staraniem Gustawa i Antoniego Szaszkiewiczów dwa budynki bramne na osi północ-południe. Budynki przetrwały do naszych czasów w nieco zmienionej postaci. Powstałe w XVII w. fortyfikacje przedzamcza zachowały się w sporym parku, na terenie którego zachowany jest również układ wodny, kilka stawów na rzeczce Tuszymce. W 1869 r. rozpoczęto z inicjatywy Gustawa Szaszkiewicza budowę pałacu piętrowego pałacu w miejscu wcześniejszego pawilonu ogrodowego. Pałac w 1931 r. został rozbudowany wg projektu Zygmunta Hendla W latach 60. XX w. budynek pałacu został przystosowany do funkcji internatu szkolnego a na terenie parku wybudowano budynki szkolne.

Opis

Zespół usytuowany w rozleglej dolinie górnej Wisłoki, w odległości ok. 500 m od rzeki, na terenie płaskim, w otoczeniu stawów, po wschodniej stronie drogi Dębica - Mielec.

Dwór w formie wieży mieszkalno-obronnej, chronologicznie najstarsza część zespołu, stojący wewnątrz czworobocznych w narysie wałów z bastionami w narożnikach znajduje się w zachodniej części dużego założenia, w skład którego wchodzi także park z pałacem i fortyfikacje przedzamcza, położone na północ i na zachód od niego. Ziemne fortyfikacje bastionowe z kurtynami o wysokości 4-5 m od strony dziedzińca oblewane są od wschodu i zachodu wodami stawów, od południa sąsiadują z rzeczką Tuszymką, od północy natomiast graniczą z ciekiem wodnym. Dwór o metryce średniowiecznej, zatracił pierwotną stylistykę w wyniku przebudów. W połowie XIX w. podwyższono go o jedną kondygnację i zwieńczono neogotyckim krenelażem, w latach 30. XX w. dodano kondygnację użytkową w zabudowanym krenelażu i doprojektowanym zwieńczeniu w postaci dachu namiotowego, dobudowano klatkę schodową w formie przylegającej do zach. ściany wieży, dodano dwie dobudówki, w nadbudowie jednej z nich wykonano reprezentacyjną, neogotycką loggię. Obecnie dwór ma rzut zbliżony do kwadratu, z dobudowanymi: od zachodu - wieżą na rzucie koła i prostokątną przybudówką z loggią na piętrze oraz od północy - niewielką przybudówką na rzucie prostokąta. Prostą, prostopadłościenną bryłę pięciokondygnacyjnego dworu wzbogacają: cylindryczna wieża, dwie przybudówki oraz niewielki, otwarty wykusz. Przybudówka od zachodu posiada w kondygnacji piętra narożną, arkadową loggię. Zasadnicza bryła przekryta dachem namiotowym, nad wieżą dach stożkowy, obie przybudówki przekryte dachami wielospadowymi. Dwór wymurowany z cegły pełnej w układzie polskim, z zewnątrz nietynkowany, dolne partie piwnic z kamienia, fundamenty z ciosów kamiennych łączonych bez zaprawy, posadowiony na palach na grząskim gruncie. W pomieszczeniach piwnic są sklepienia kolebkowe, na parterze krzyżowe, nad piętrem strop żelbetowy z lat 30. XX w., dachy z więźbą drewnianą pokrytą dachówką ceramiczną klasztorną. Elewacje z zewnątrz oblicowane cegłą, bez podziałów, zwieńczone są attyką krenelażową obiegającą cały budynek. Okna w kamiennych obramieniach. W elewacji południowej rozmieszczone po 2 na każdą kondygnację, w dwu osiach, z nieregularnością w trzeciej kondygnacji. W elewacji zachodniej okna trzech kondygnacji rozmieszczone w dwóch osiach, w czwartej kondygnacji nieco szerzej, przy północnej krawędzi w trzeciej kondygnacji niewielki otwarty wykusz z miedzianym daszkiem. Dolna część elewacji północnej zasłonięta przybudówką ze współczesną nadbudową, w czwartej kondygnacji okna w dwóch osiach. W elewacji zachodniej przybudówka mieszcząca przedsionek z loggią oraz na cylindryczna wieża ze smukłymi oknami. Pomieszczenia parteru i piętra rozmieszczone w układzie półtoratraktowym, na drugim piętrze dwa pomieszczenia połączone arkadą, w wieży klatka schodowa. We wnętrzach zachowały się: kamienny kominek klasycystyczny i portal kamienny z datą 1625 z warsztatu arch. Macieja Trapoli. Wyposażenie wnętrz współczesne. W skład zespołu wchodzą także fortyfikacje bastionowe, ziemne, o narysie czworoboku, z bastionami w narożach, przeprute w północnej i południowej kurtynie murowanymi bramami.

Fortyfikacje ziemne przedzamcza umiejscowione na północ od fortyfikacji dworu posiadają pełny obrys pięcioboku, teren wewnątrz nich zagospodarowany został jako boisko sportowe.

Pałac usytuowany jest w północnej części założenia, zwrócony fasadą na południe, założony na rzucie prostokąta z dwoma dobudowanymi poprzecznie skrzydłami nierównej szerokości. Część środkowa jest zryzalitowana, z dostawionym portykiem i tarasem na filarach. Budynek jest murowany z cegły, piętrowy, częściowo podpiwniczony, przekryty dachem wielospadowym, nad dwupiętrową częścią zryzalitowaną założona stromy dach stożkowy. Elewacja frontowa jest 12-osiowa, północna 11-osiowa, wschodnia 5-osiowa, wszystkie rozplanowane niesymetrycznie, z gzymsem międzykondygnacyjnym i kordonowym, z boniowaniem pasmowym na parterze, z oknami w obramieniach z kluczem a od frontu na piętrze także z nadokiennikami. Układ wnętrz dwutraktowy

Park będący pozostałością założenia krajobrazowego z 2 poł. XIX w. zachował liczny starodrzew oraz rozbudowany układ wodny w postaci rzeki, kanałów i stawów.

Dwór jest własnością prywatną, jednak właściciele udostępniają go po wcześniejszym uzgodnieniu.

Oprac. Barbara Potera, OT NID w Rzeszowie, 02.07.2014 r.