Historia

Kościół pw. NMP i św. Sebastiana został wzniesiony w latach 1709-1717 z zasobów fundacji kasztelana chełmińskiego Piotra Czapskiego w miejscu drewnianej świątyni z końca XVII wieku. Początkowo budowla powstała dla uczczenia wizerunku cudownej figury Matki Boskiej Rywałdzkiej z XV wieku. Kiedy jednak w 1747 r. żona Piotra Czapskiego - Konstancja z Glińskich, sprowadziła do Rywałdu zakon Braci Mniejszych Kapucynów, budynek został przekształcony w kościół klasztorny. W 1748 r., zgodnie z regułą zakonu, rozebrano zdobiące kościół wieże, a w 1756 r. rozpoczęto budowę klasztoru, zaprojektowanego przez warszawskiego architekta Jana Hildebrandta. W 1778 r. od frontu do kościoła dobudowano kruchtę. Ostatecznie całość zabudowań klasztornych i przyległego do niej kościoła była gotowa w 1779 roku. Wówczas też biskup chełmiński Karol Hohenzollern dokonał konsekracji świątyni. W okresie rozbiorów absolutystyczne zarządzenia zaborcy pruskiego bardzo ograniczyły swobodę praktyk religijnych klasztoru rywałdzkiego. W 1823 r. dokonano kasaty placówki, a w klasztorze zorganizowano dom pokutny dla księży diecezjalnych. W latach okupacji hitlerowskiej budynek poklasztorny Niemcy zaadaptowali na szpital wojskowy, dokonując licznych przeróbek i zmian konstrukcyjnych (łącznie z założeniem kanalizacji i budową sanitariów). Po wojnie ówczesny proboszcz rywałdzki ks. Alfons Tęgowski uporządkował zabudowania klasztorne, przed powrotem w 1947 r. Braci Mniejszych Kapucynów. W 1953 r. w klasztorze przez miesiąc więziono Prymasa Polski - Kardynała Stefana Wyszyńskiego. Staraniem proboszcza, ojca Fidelisa Bonusa, w 1968 r. kościół został odremontowany. Artysta malarz Teodor Nowak odnowił polichromię malarską z końca XIX wieku. W latach 1970-1972 wykonano nową posadzkę z kolorowych płyt marmurowych, zaprojektowaną przez inż. Halinę Matysiewicz.

Opis

Zespół klasztorny oo. Kapucynów zlokalizowany na południowym krańcu wsi, po zachodniej stronie drogi na trasie Rywałd Królewski - Książki. Zabudowania klasztorne wraz budynkami gospodarczymi, ogrodem, sadem i łąką ogrodzone wysokim ceglanym murem z wnękami arkadowymi. Kościół i klasztor usytuowane w płn.- zach. części podwórza, połączone bryłami architektonicznymi. Obiekty wzniesione w stylu barokowym, murowane z cegły na kamiennych fundamentach, przykryte dachami miedzianymi. W planie tworzące nieregularny czworobok z prostokątnym wirydarzem wewnątrz. Kościół usytuowany od strony północnej, orientowany, jednonawowy z płytkimi wnękami między filarami przyściennymi. Prezbiterium zamknięte trójbocznie, flankowane kwadratowymi przedsionkami, za którymi: zakrystia, oratorium i przejście do klasztoru. Od strony zachodniej niewielka, prostokątna kruchta. Wnętrze prezbiterium rozczłonkowane pilastrami, sklepienie konchowe na gurtach. Nad nawą sklepienie kolebkowe, w przedsionkach krzyżowe. Otwory okienne i drzwiowe zamknięte półkoliście. W części zachodniej nawa zwężona, ujęta pomieszczeniami stanowiącymi pozostałość po dawnych wieżach. Z zewnątrz elewacje tynkowane, opięte pilastrami podtrzymującymi profilowany gzyms podokapowy. Fasada zachodnia poprzedzona w przyziemiu niewielką kruchtą zwieńczoną szczytem o falistym wykroju, nad którą w niszy rzeźba Matki Boskiej z Dzieciątkiem (tzw. „Rywałdzkiej”). Szczyt fasady wydzielony uproszczonym belkowaniem, ujęty spływami z czterema sterczynami. Bryła kościoła znacznie góruje nad klasztorem, przylegającym do niej od południa. Skrzydła klasztoru skoncentrowane wokół wirydarza, który obiegają krużganki kryte płaskim stropem. W skrzydle wschodnim zlokalizowany refektarz przykryty stropem belkowym. W części południowej usytuowana tzw. „cela prymasowska”, miejsce uwięzienia Prymasa Polski kardynała Stefana Wyszyńskiego z wyrysowanymi odręcznie przez Prymasa stacjami Drogi Krzyżowej. Układ wnętrza klasztoru typowy dla budownictwa kapucyńskiego. Klasztor o zwartej bryle architektonicznej, częściowo podpiwniczony, dwukondygnacyjny przykryty dachami siodłowymi. Elewacje - tynkowane, zakończone gzymsem podokapowym, bez podziałów, ożywione prostokątnymi oknami i drzwiami.

Zabytek dostępny.

Oprac. Bernardeta Popek- Olszowa, OT NID w Toruniu, 09-12-2015 r.