Historia

Dzieje Rytra rozpoczyna dokument z 1312 r., mocą którego klasztorowi klarysek ze Starego Sącza zostało przywrócone prawo poboru cła przy zamku ryterskim. Nie znamy fundatora zamku ochraniającego komorę celną nad Popradem. Jan Długosz twierdził, iż pierwotnie zamek był własnością komesa Piotra Wydżgi, ale nie ma to potwierdzenia w innych źródłach. Za czasów Władysława Łokietka należał do domeny królewskiej. Od początku XV w. zamek pozostawał w rękach tenutariuszy: Jakusza z Boturzyna herbu Czewoja, a po nim gałęzi rodu Toporczyków, którzy przyjęli nazwisko Ryterskich. W XVI w. administrował zamkiem Piotr Kmita. Potem budowla popadła w ruinę. Świadczy o tym przekaz Marcina Bielskiego (1575 r.) i tekst lustracji z lat 1616-1617, informujący, iż zamek w Rytrze „dla niedozoru zaprzeszłych dzierżawców spustoszał” i zostało z niego zaledwie „trochę muru na górze wysokiej”. Pozostałości budowli rozpoznawał metodami wykopaliskowymi w latach 60. XX w. Andrzej Żaki, a w r. 1996 ekipa Adama Szybowicza. Wyniki tych badań nie zostały dotychczas opracowane.

Opis

Ruiny zamku są położone na wzgórzu (463 m n.p.m.), wznoszącym się nad prawym brzegiem Popradu. Badania wykopaliskowe nie doprowadziły do precyzyjnego wyznaczenia początków budowli i ustalenia jej przemian architektonicznych. Prawdopodobnie zamek wzniesiono w końcu XIII w. Tworzyła go wówczas wolno stojąca, cylindryczna wieża o średnicy u podstawy 9,5 m. i wnętrza 2,4-2,6 m, wzniesiona z kamieni piaskowcowych. Zachowała się ona do wysokości ok. 10 m. Zapewne w drugiej fazie rozbudowy wzniesiono mur obwodowy poprowadzony po krawędziach wzgórza. Po obu stronach wieży widoczne są resztki murowanych budowli. Zachodnią kurtynę wypełniał dwudzielny dom mieszkalny. Być może później przystosowano go do użycia broni palnej, o czym świadczy zachowana strzelnica z charakterystycznym rozglifieniem otworu. Po wschodniej stronie wieży zachowały się mury budowli związanej najprawdopodobniej z wjazdem do zamku. Całość założenia odcina od zaplecza poprzeczna fosa, chroniona ziemnym wałem.

Zabytek dostępny bez ograniczeń.

Oprac. Stanisław Kołodziejski, OT NID Kraków, 01.10.2014 r.