Historia

W 1792 r. w okolicy wbity został pierwszy sztych pod wydobycie węgla. W świadomości mieszkańców Rybnika najbardziej zapadła pierwotna nazwa przyjęta od nazwiska pruskiego ministra hr. Karla Georga von Hoym. Na początku istnienia kopalni wydobycie było bardzo uproszczone. Sytuacja zmieniła się kiedy w 1856 r. uruchomiono linię kolejową, wtedy wszystko przyspieszyło i z roku na rok zwiększała się produkcja, pojawiły się pierwsze maszyny parowe odwadniające a później wyciągowe. W 1874 r. założono szyb „Grundmann” (Kościuszko), a w 1899 r. - „Oppurg” (Głowacki). Szyby te zostały głównymi  szybami kopalni aż do jej zamknięcia.

W 1922 r. kopalnia Hoym znalazła się w państwie polskim. W 1936 r. kopalnię Hoym przemianowano na Ignacy – na cześć prezydenta Ignacego Mościckiego. W połowie lat 60. kopalnia została włączona do kopalni  Rydułtowy jako Ruch II (od 1991 - Ruch Ignacy). W 1995 r. szybem Kościuszko wyjechał ostatni wózek węgla. W 2008 r. miał miejsce ostatni wyjazd pracowników z kopalni szybem „Głowacki”, a para do maszyn wyciągowych szybów „Głowacki” i „Kościuszko” została odcięta.

W 1999 r. powstało Stowarzyszenie Zabytkowej Kopalni Ignacy. Kopalnia zyskała status obiektu zabytkowego. Od roku 2015 sukcesywnie remontowane były wszystkie budynki pozostałe po zabudowaniach dawnej kopalni. W czerwcu 2022 roku udostępniony dla zwiedzających został ostatni budynek nadszybia i maszynowni szybu „Kościuszko”.

Opis

Obiekty wchodzące w skład zabytkowej kopalni „Ignacy” stanowią zespół przestrzenny usytuowany w dzielnicy Niewiadom, w południowo-zachodniej części Rybnika przy ulicy Mościckiego 3. Zachowana zabudowa naziemna stanowi niezmieniony układ przestrzenny najstarszej kopalni węgla kamiennego na Ziemi Rybnickiej.  W skład zespołu wchodzi: budynek nadszybia szybu ,,Głowacki’’, budynek maszyny wyciągowej szybu ,,Głowacki’’, budynek nadszybia szybu ,,Kościuszko’’, budynek maszyny wyciągowej szybu ,,Kościuszko’’ oraz budynek sprężarkowni. Budynek nadszybia szybu ,,Głowacki’’ (dawniej ,,Opperung’’) z wieżą wyciągową z 1892 r. pierwotnie pełnił rolę wolno stojącej basztowej wieży wyciągowej. Budynek jest integralnie związany ze stalową wieżą wyciągową z 1902 r, wzniesiony na rzucie kwadratu, dwukondygnacyjny, przykryty dwuspadowym dachem o formie czworościennej wieży. Budynek maszyny wyciągowej szybu ,,Głowacki’’ z 1892 r. z parową maszyną wyciągową z 1900 r. wzniesiony na rzucie prostokąta jest jednokondygnacyjny, murowany z cegły, o dachu dwuspadowym. Maszyna wyciągowa została wykonana w Wilhelmshutte w 1900 r. z silnikiem parowym, tłokowym, dwucylindrowym, pracującym na wydmuch. Budynek nadszybia szybu ,,Kościuszko’’ (dawniej ,,Grundmann’’) z 1921 r. z wieżą wyciągową wzniesiony został na rzucie zbliżonym do prostokąta, o symetrycznej bryle jedno- i dwukondygnacyjnej. W tym samym roku powstała stalowa wieża wyciągowa, jedno zastrzałowa, nitowana. Budynek maszyny wyciągowej szybu ,,Kościuszko’’ z 1920 r. wraz z parową maszyną wyciągową wzniesiony został na rzucie prostokąta i jest jednokondygnacyjny, podpiwniczony z dachem dwuspadowym. Maszyna parowa powstała w 1920 r. w firmie Linke Hoffmann Werke Breslau z silnikiem parowym, dwucylindrowym, pracującym na wydmuch. Budynek sprężarkowni (pierwotna elektrownia), zlokalizowany w sąsiedztwie maszynowni szybu ,,Głowacki’’, wzniesiony został na planie zbliżonym do prostokąta, z dekoracyjną elewacją wykonaną z cegły ceramicznej, urozmaiconą lizenami oraz gzymsem kostkowym. Wewnątrz znajduje się zachowana oryginalna sprężarka tłokowa z 1923 r. wyprodukowana w Linke Hoffmann Werke Breslau oraz sprężarka tłokowa z 1944 r. firmy Ingersoll Rand z Kanady. Dominującym materiałem budulcowym w obrębie kompleksu jest cegła, z której wykonane są ściany wszystkich budynków. Wyjątek stanowi budynek nadszybia szybu „Kościuszko” o stalowej konstrukcji szkieletowej, wypełnionej cegłą. W większości obiektów występują spłaszczone dachy dwuspadowe kryte papą o stalowej konstrukcji nośnej, posadzki ceramiczne, cementowe i z lastryka. Dwie wieże wyciągowe „Kościuszko” oraz „Głowacki” mają konstrukcję jedno zastrzałową, stalową.

Gruntowną rewitalizację przeszły wszystkie obiekty z zabudowy dawnej kopalni –budynki: maszynowni szybu „Głowacki” wraz z stolarnią,   nadszybia szybu Głowacki, sprężarkowni (hali kompresorów), nadszybia i maszynowni szybu „Kościuszko” oraz wieży ciśnień zaadaptowanej na wieżę widokową.

Najcenniejszymi zabytkami są dwie maszyny wyciągowe posiadające napęd parowy. Maszyna wyciągowa szybu „Kościuszko” po 13 latach przestoju jest ponownie uruchamiana (w piątki, soboty i niedziele) w ramach specjalnych pokazów.

Dziś w budynkach dawnej kopalni można zwiedzić wystawę „Wiek pary”, poświęconą najważniejszemu wynalazkowi w dziejach ludzkości – maszynie parowej. Wiedzę na temat wynalazków ery przemysłowej można tu przyswoić w różnej formie – poprzez czytanie, oglądanie, ale przede wszystkim przez doświadczanie. Wszystkie stanowiska są interaktywne i bardzo bogate w informacje.

Kolejną atrakcją jest SOWA, małe centrum nauki, które przyjechało do nas z Centrum Nauki Kopernik w Warszawie. Wystawa składa się z kilkunastu eksponatów dających możliwość samodzielnego eksperymentowania.

Wyjątkowych wrażeń dostarcza wieża widokowa w budynku dawnej wieży wodnej, skąd można podziwiać panoramę Krainy Górnej Odry, ale także przy dobrej pogodzie Tatry i Sudety.

Przy kopalni znajduje się również bardzo duży teren rekreacyjny z placem zabaw, ogrodem doświadczeń i fontanną parową.

Informacje dotyczące atrakcji, cen i godzin otwarcia są dostępne na naszej stronie internetowej www.kopalniaignacy.pl

Oprac. Agata Mucha, OT NID w Katowicach, 25.06.2014 r.

Bibliografia

• Markiewka E., Kalendarium Kopalni ,,Ignacy’’ (Hoym) 1792-1967 uzupełnione do 2008, Rybnik 2009, s. 1-26.
• Smołka M. Z., Dzieje kopalni ,,Ignacy’’ (,,Hoym’’) 1792-2001, Katowice 2001, s. 33-138.
• Adamczyk A., Kopalnia Węgla Kamiennego Hoym Ignacy 1792-1967-2011, Warszawa 2011.
• Szlak zabytków techniki województwa śląskiego, G. Bożek (red.), Katowice 2006, s. 67-68.