Obecnie zachowany zespół rezydencjonalny ukształtowany został w 2 poł. XIX w. Zbudowany w stylu neorenesansowym pałac otacza malowniczy krajobrazowy park z ceglanym ogrodzeniem i dwoma neobarokowymi bramami.

Historia

Rusko było w średniowieczu majętnością rycerską. W 1578 r. wieś Rusko należała do rodziny Bielawskich. Około 1631 r. nabył ją Wojciech Suchorzewski. W rękach tej rodziny Rusko pozostało ponad 150 lat. W 1793 r. Rusko stało się własnością Jana Zaremby. Po 50 latach, przed rokiem 1846, majętność przeszła jako wiano w ręce Objezierskich. W 1870 r. Józef Objezierski sprzedał Rusko hrabiemu Zygmuntowi Czarneckiemu. W 1876 r. dla nowego właściciela zbudowany został neorenesansowy pałac. W pałacu znalazło miejsce bogate wyposażenie, galeria obrazów i gobelinów oraz licząca 12 tysięcy tomów biblioteka. Po wybudowaniu pałacu ukształtowano założenie parkowe. W 1897 r. Rusko przeszło drogą dziedziczenia na najmłodszego syna Zygmunta juniora. Senior hr. Zygmunt Czarnecki przeniósł się do drugiego syna Józefa Czarneckiego, do Dobrzycy. Tamże umiera w 1908 r. w wieku 85 lat. Ostatnim przedwojennym właścicielem Ruska był Marian Czarnecki. Jego żoną była Maria z Działowskich. W okresie II wojny światowej majątek znajdował się w pod zarządem niemieckim. Po 1945 roku stał się własnością skarbu państwa polskiego na podstawie dekretu o reformie rolnej. Majątek został częściowo rozparcelowany, a pozostała część była w zarządzie Państwowych Nieruchomości Rolnych. W następnych latach powstało na jego terenie Państwowe Gospodarstwo Rolne. Od lat 70. XX w. Rusko było siedzibą Kombinatu PGR, do którego przynależał Zakład Rolny Jaraczewo (dawny majątek Chytrów). Pałac poddany został rewitalizacji i gruntownemu remontowi w 1989 r., podzielono wówczas wtórnie hall parteru oraz inne pomieszczenia pałacu. Skuto częściowo także detal elewacji zachodniej. Wokół pałacu rozciąga się park krajobrazowy o pow. 7,2 ha. powstały w 2 poł. XVIII w. Po wybudowaniu pałacu został przekształcony wg proj. Marii Czarneckiej. Wówczas to powstało także murowane ceglane ogrodzenie z dwoma neobarokowymi ozdobnymi, kutymi bramami.

Opis

Rusko - wieś położona 11 km na pd.-zach. od Jarocina, przy szosie do Pogorzeli. Wokół zespołu teren równinny, o charakterze rolniczym. We wsi prócz zespołu pałacowo-parkowego z sąsiadującym folwarkiem usytuowany jest szachulcowy kościół pw. św. Wojciecha (również w rej. zabytków). Zespół rezydencjonalny rozciąga się na wschód od kościoła, z pałacem usytuowanym w zachodniej jego części. Jego granice wyznacza ceglane ogrodzenie oraz częściowo od północy kute metalowe pomiędzy słupkami murowanymi z cegły. Od południa i północy prowadzą na teren zespołu kute neobarokowe bramy. Od południa zespół sąsiaduje z zabudową dawnego folwarku. W odległości ok. 300 metrów od krawędzi zachodniej parku usytuowano domy pracowników folwarcznych.

Pałac o piętrowej, podpiwniczonej, rozczłonowanej bryle, na rzucie prostokąta z obszernymi skrzydłami, niską kolistą wieżą, nakryty czterospadowym, o niskim nachyleniu połaci, dachem. Frontem pałac zwrócony ku wschodowi. Prostokątna bryła główna od frontu poprzedzona ryzalitem z podcieniem w poziomie parteru otwartym półkolistymi arkadami, pod który prowadzi podjazd. Od zachodu przylegają do bryły głównej dwa prostokątne skrzydła, które wydłużają bryłę pałacu ku północy i południowi. Do skrzydła południowego od wschodu dostawiono balkon. Od pn.-wsch. w bryłę główną i skrzydło wtopiona została cylindryczna wieża z klatką schodową. Fasada korpusu głównego symetryczna 11-osiowa z umieszczonymi na osi głównymi drzwiami wejściowymi, które w przeszłości prowadziły do obszernej sieni ze schodami na piętro. Ryzalit z podcieniem, trójosiowy, artykułowany lizenami, z okami zamkniętymi półkoliście, zwieńczony pełną attyką urozmaiconą płycinami i sterczynami. Elewacja frontowa w partii parteru boniowana. Odrębne wejście do skrzydła północnego. Wieża czterokondygnacyjna zwieńczona szerokim gzymsem i wydatnym krenelażem. Układ wnętrza korpusu głównego pałacu pierwotnie dwutraktowy, z hallem, który zajmował przestrzeń o szerokości wejściowego ryzalitu frontowego. Wejście do pałacu prowadzi również od południa spod balkonu, do bocznej sieni z klatką schodową, do dwutraktowego skrzydła południowego. Elewacje budynku otynkowane, z detalem architektonicznym pomalowanym na brązowo o bogatym i zróżnicowanym wystroju. Elewacje frontowa, północna i południowa artykułowane gzymsami parapetowymi i wydatniejszym gzymsem międzykondygnacyjnym parteru, zwieńczone szerokim gzymsem podokapowym z dekoracyjnymi kroksztynami. Otwory okienne w profilowanych obramieniach. W partii poddasza i piwnic o formie leżącego prostokąta. Elewacja zachodnia - trójczłonowa ze względu na wysunięte skrzydła, ze skromniejszym wystrojem architektonicznym. Detal został zniszczony podczas remontu w końcu lat 80. XX wieku. W części południowej pałacu okna piętra zamknięte półkoliście.

Park w Rusku ma kształt zbliżony do prostokąta, z dłuższymi bokami od wschodu i zachodu. Od zachodu, północy i częściowo od wschodu park z ogrodem zamyka ceglane ogrodzenie. Od południa istniejące murowane ogrodzenie rozebrano w l. 70. XX w. w trakcie budowy ośrodka zdrowia. Resztę południowej granicy stanowią zabudowania gospodarcze. W ich pobliżu usytuowany jest największy ze stawów. Częściowo usytuowany w parku, a częściowo na terenie podwórza gospodarczego. Po 1945 roku był jednocześnie zbiornikiem ppoż. Bez ogrodzenia pozostaje południowo-wschodnia część parku. Bramy wjazdowe usytuowane od południa i północy. Ta druga jest obecnie nieużywana. Pałac usytuowany w zachodniej części parku. Na południe od pałacu rośnie krótka aleja grabowa, przy budynku ośrodka zdrowia. Na północ, za aleją jesionową rozciąga się średni staw. Od frontu pałacu na osi widokowej znajduje się rozległa polana, a po jej bokach znajdują się dwa stawy. Najwięcej w parku rośnie jesionów, klonów, kasztanowców i lip. Najgęstsze zadrzewienie występuje w pasach przybrzeżnych. Park z okazami starodrzewu w postaci pomnikowego dębu o obwodzie powyżej 470 cm, lipami powyżej 360 cm., okazem magnolii oraz systemem wodnym z 3 stawami. Nieopodal północnej bramy do parku usytuowana jest dawna lodownia.

Zabytek dostępny po uzgodnieniu z zarządcą gospodarstwa. Park dostępny.

Oprac. Teresa Palacz, OT NID w Poznaniu, 14-07-2017 r.