Ze względu na niezmieniony układ urbanistyczny, wysokie walory artystyczno - architektoniczne, a w związku z czym czytelny charakter przestrzenny zespół stanowi reprezentatywny przykład wyodrębnionego względem otoczeniu późnego osiedla patronackiego, powstałego w kilku etapach.

Historia

Powstałe na zlecenie rodziny Ballestramów na początku XX w. osiedle robotnicze w Rudzie Śląskiej przeznaczone było pierwotnie dla pracowników pobliskich kopalń będących własnością spółki. Za projekt i realizację zespołu odpowiedzialny był Hans von Poellnitz, główny kierownik zarządu budowlanego koncernu. Osiedle poza budynkami mieszkalnymi oraz gospodarczymi wzbogacone zostało w budynki użyteczności publicznej. Z pierwszej fazy zabudowy osiedla pochodzi budynek szkoły dokształcającej i gospodarstwa domowego dla dziewcząt z 1912 r., zamykający zespół od strony wschodniej. Dwa lata później w części zachodniej dobudowano budynek szkoły realnej. Warto podkreślić istotną rolę kościoła pw. Matki Boskiej Różańcowej który wraz z niewielkim klasztorem jezuitów pełniącym obecnie funkcje plebani zamyka cały kompleks od zachodu. Wspomniana zabudowa sakralna powstała w 1869 r. z fundacji rodziny von Ballestram, założycieli osiedla. Pierwsze budynki mieszkalne wraz z zabudową gospodarczą połączone przy pomocy przewiązek powstały w 1910 r. Dalsza rozbudowa kompleksu miała miejsce w 1920 r., z tego czasu pochodzą zamykające kompozycję osiedla dwukondygnacyjne budynki zlokalizowane wzdłuż ul. Staszica. Proces rozbudowy założenia kończy się w 1922 r., powstała wówczas towarzysząca szkole realnej zabudowa mieszkaniowa wzdłuż ulicy Wieniawskiego oraz  reprezentatywne budynki o charakterze pierzejowym z ozdobnymi wykuszami od strony ulicy Wolności.

Opis

Położone w południowej części Rudy Śląskiej wzdłuż ulicy Kościelnej oraz Wieniawskiego osiedle stanowi jeden z ostatnich przykładów późnego zespołu patronackiego na terenie miasta o charakterystycznym, zwartym i kompletnie zachowanym układzie architektoniczno-urbanistycznym. Sama zabudowa osiedla posiada bogaty detal oraz interesujące rozwiązania architektonicznych z widocznymi wpływami architektury niderlandzkiej - manierystycznej oraz budownictwa małomiasteczkowego. Założenie stanowi istotny przykład późnego zespołu patronackiego w skali regionu z ciekawym wyróżnikiem architektonicznym w formie pasji wkomponowanej w narożnik kolonii (co świadczy o dbałość o detal oraz szacunku projektanta do historii miejsca). Zwarty układ urbanistyczny osiedla założony na planie zbliżonym w narysie do wydłużonego prostokąta, w związku z brakiem zasadniczych przekształceń zachował do dzisiaj swoje rozplanowanie oraz podział funkcjonalno-przestrzenny. Cały kompleks zamykają dwie charakterystyczne klamry architektoniczne w postaci: od zachodu zespołu kościelnego pw. Matki Boskiej Różańcowej, od wschodu zespołu budynków użyteczności publicznej oraz zabudowy mieszkaniowej w postaci trzech familoków wzdłuż ulicy Wieniawskiego o uproszczonej formie w stosunku do części centralnej osiedla. Wśród zlokalizowanej centralnie zabudowy mieszkaniowej wyróżnić należy trzy odrębne zespoły architektoniczno-urbanistyczne powstałe w różnych fazach zabudowy osiedla. Najstarszą część tworzy osiem budynków przy ulicy Kościelnej 2, 4, 6 i 8 oraz przy ulicy Staszica 4, 6, 8 i 10.  Powstałe w 1910 r. obiekty mieszkalne połączono przewiązką która pełni funkcje gospodarcze, a także dzieli obszar na trzy niezależne dziedzińce wewnętrzne. Istotną rolę odgrywają tutaj dwa wysunięte najbardziej na zachód budynki połączone przewiązką, zamykają one układ od zachodu (komunikacje zapewnia niewielkie przejście zlokalizowane centralnie, sklepione kolebkowo). Kolejny etap rozbudowy miał miejsce w 1920 r. powstało wówczas osiem budynków ustawionych szczytem do drogi wzdłuż ulicy Staszica z niewielkimi przybudówkami mieszczącymi chlewiki i klozety, zamykając zespół od południa. Z ostatniej fazy pochodzą budynki zlokalizowana wzdłuż ulicy Wolności stanowiące przykład pierzejowej zabudowy miejskiej. Kompozycje dopełniają zadrzewienia założone wzdłuż ulicy Kościelnej i Staszica podkreślające dodatkowo główne osie widokowe. Jedyny nie zachowany do dzisiaj element stanowią charakterystyczne dla osiedli robotniczych dwa wolnostojące piece piekarnicze, służące do wypieku chleba, tak zwane piekarnioki.

Obiekt dostępny dla zwiedzających z zewnątrz.

Opr. Agata Mucha, OT NID w Katowicach, 22.09.2015 r.