Obiekt wykazuje się cechami znamiennymi dla stylu neogotyckiego z elementami modernistycznymi. Dodatkowo w jego bryle wyróżnia się westwerk, charakterystyczny dla budowli romańskich, niezwykle rzadko stosowano w architekturze neostylowej.

Historia

Najstarszy dokument informujący o istnieniu dzielnicy Rudy Śląskiej - Wirek pochodzi z 1594 r. Wówczas tak nazwane było wzgórze niedaleko Czarnego Lasu. Początkowo obszar Wirku nosił miano Nowej Wsi. W początkach XIX w. Wirek zaczął się rozrastać, a na jego obszarze powstało wiele zakładów przemysłowych. Wówczas dzielnica należała do parafii w Kochłowicach. W 1855 r. wzniesiono kaplicę więzienną, przy której została utworzona kuracja. Likwidacja więzienia miała miejsce w 1866 r. Wówczas jego budynek zaadoptowano na potrzeby szkoły ludowej, pozostawiono jednak kaplicę. Odbywały się w niej nabożeństwa zarówno dla katolików, jak i ewangelików. Szybki wzrost liczby ludności spowodował konieczność wzniesienia nowego obiektu sakralnego. Z prośbą o jego wybudowanie do hrabiego Donenersmarcka wyszedł ks. Weinhold. Hrabia zlecił to zadanie budowniczemu Steinbergowi. Nowy kościół pw. św. Wawrzyńca został poświęcony dokładnie 14 grudnia 1874 r. i był zlokalizowany dokładnie w miejscu wejścia do obecnej świątyni. Ołtarz główny zdobił obraz przedstawiający św. Wawrzyńca, który był przeniesiony z więziennej kaplicy. Na początku XX w., z powodu wzrastającej liczby parafian, ówczesny proboszcz wireckiej parafii ks. Antoni Gutsfeld wyszedł z inicjatywą wzniesienia nowego kościoła. Jego projekt wykonał w 1906 r. Ludwig Schneider, wybitny projektant wielu obiektów sakralnych wzniesionych przede wszystkim na Górnym i Dolnym Śląsku. Budowa kościoła rozpoczęła się w lipcu 1907 r., a 17 maja 1908 r. poświęcono kamień węgielny. Poszczególne prace wykonywali m.in.: mistrz murarski Neumann z Bytomia, Karol Kotzold z Wirku (prace blacharskie i dekarskie), Emil Nidecki z Wrocławia (posadzka), Berger z Wirku (prace stolarskie), Solorz i Drzewiecki (prace ślusarskie), Juliusz Hopppek z Bytomia (prace szklarskie), Spółka Stolarska z Nysy, inż. Dittrich z Zabrza (urządzenia elektryczne) Oswald z Bytomia (zegar wieżowy), Dush (prace malarskie), Besta z Wrocławia (Droga Krzyżowa). Konsekracja kościoła odbyła się 19 grudnia 1918 r. i dokonał jej kardynał Bertram.

Opis

Kościół usytuowany jest w dzielny Rudy Śląskiej - Wirek. Otoczony jest od strony wschodniej i zachodniej kamiennym ogrodzeniem z dwuspadowym daszkiem, a od strony południowej i północnej metalowym, ażurowym ogrodzeniem z ceglaną bramą umieszczoną po stronie południowej. Przed ogrodzeniem, na zachód od kościoła znajduje się cmentarz, natomiast na wschód zlokalizowane są zabudowania plebanii. Po stronie południowej, poza obrębem ogrodzenia, umieszczona jest neogotycka, murowana kaplica.

Kościół jest budowlą nieorientowaną, z prezbiterium zwróconym ku stronie północnej. Jest obiektem murowanym, wzniesionym z cegły i kamienia, częściowo tynkowany. Elementy dekoracji architektonicznej wykonane są z kształtek ceramicznych i kamienia. Obiekt został wzniesiony jak trójnawowa bazylika na planie krzyża łacińskiego. Bryła kościoła jest rozbudowana. Prostokątne prezbiterium z pseudoobejściem jest zamknięte pięciobocznie. Flankują go wieżyczki z kaplicami. Transept jest jednonawowy o ramionach zamkniętych trójbocznie. Po stronie wschodniej do transeptu przylega kwadratowa kaplica o trójbocznym zakończeniu. Do zachodniego ramienia transeptu dostawiona jest kaplica Chrzciciela. W części wschodniej i zachodniej nawy boczne zostały powiększone kwadratowymi kaplicami mieszczącymi ołtarze boczne. Za nimi od strony wschodniej dostawiony jest aneks stanowiący zakrystię, a po stronie wschodniej - spowiednica. Dominantę stanowi masyw wzniesiony na rzucie prostokąta z wieżyczkami umiejscowiony po stronie południowej. Został wzniesiony na rzucie prostokąt. Okna w poszczególnych elewacjach mają różną wielkość, układ i wewnętrzne podziały. Westwerk, nawę główną, ramiona transeptu przekrywają dachy dwuspadowe z ceramicznej dachówki w kolorze czerwonym. Nad nawami bocznymi, zakrystią i spowiednicą umieszczono dachy pulpitowe, a kaplice i wieżyczki nakryte są dachami wielospadowym wykonane z blachy. Na przecięciu naw znajduje się niewielka, wieloboczna sygnaturka. Elewacje są oszkarpowane i zdobi je dekoracja utworzona z ceglanych fryzów z motywami roślinnymi, kamienne rzygacze z fantastycznymi zwierzętami. Elewację południową stanowi westwerk o czterech kondygnacjach. W części parterowej znajduje się otwarta kruchta z trzema arkadami o łuku ostrym. Arkada środkowa, prowadząca do wejścia głównego zwieńczona jest trójkątnym szczytem zakończonym krzyżem. Powyżej znajduje się rozeta o kształcie czteroliścia wypełniona witrażem. Na szczycie mieszczą się tarcze zegarowe. Poszczególne kondygnacje fasady zdobione są blendami i oknami ostrołucznymi. Niektóre z nich ujęte są w profilowane obramienia z kształtek ceramicznych. Elewacje transeptu zakończone są trójkątnym zwieńczeniem zdobione ostrołucznymi blendami. Wnętrze ma jednolity charakter gotycki. Ściany są otynkowane. Całość przekryta jest sklepieniem krzyżowo-żebrowym na gurtach wspartych na półkolumnach. Nawy boczne oddzielone są od nawy głównej arkadami zakończonymi łukami ostrymi. Spoczywają one na masywnych, nietynkowanych kolumnach o głowicach zdobionych motywami roślinnymi. W części południowej umiejscowiony jest chór muzyczny. W dekoracji wnętrza dominują elementy rzeźbiarskie. Ołtarz główny jest wieloskrzydłowy. Jego kwatery zdobione są reliefowymi przedstawieniami figuralnymi ukazującymi sceny z życia patronów. Na zwieńczeniu umieszczono przedstawienie Adoracji Krzyża. Wyposażenie, oprócz ławek i polichromii ścian, jest oryginalne.

Obiekt dostępny dla zwiedzających podczas Mszy Świętej: niedziela i uroczystości: 7.00, 9.00, 11.00, 13.00, 17.00; nieszpory: 16.30; dni powszednie: 8.15, 18.00; święta w tygodniu: 8.15, 9.30, 16.30, 18.00

Oprac. Sabina Rotowska, OT NID w Katowicach, 30-11-2015 r.