Przypuszcza się, że autorem planów mógł być Fryderyk August Stüler lub architekt wywodzący się z jego kręgu. Zespół jest dziełem wyjątkowym zarówno przez swoje walory architektoniczne jak i krajobrazowe. Rezydencję otacza park, w którym zachowała się neogotycka kaplica grobowa rodziny von Reiche. W 2004 r. rezydencja stała się własnością światowej sławy kompozytora Jana A. P. Kaczmarka, laureata nagrody Oscara, który rozpoczął przywracanie obiektowi jego dawnej świetności. Obecnie mieści się tu Instytut Rozbitek - miejsce roboczych spotkań artystów filmu, muzyki i teatru.

Historia

Początki Rozbitka sięgają średniowiecza. Najstarsze wzmianki o wsi pochodzą z 1 poł. XIV w. Majętność była wówczas własnością rycerskiego rodu Bylinów-Szreniawitów, z którego wywodziły się późniejsze rodziny Rozbickich, Kwileckich czy Orzeszkowskich. Pierwszym znanym właścicielem Rozbitka był Dobiesław z Kwilcza i Rozbitka. W XVI w. właścicielami majętności byli Ostrorogowie, którzy pod koniec tego stulecia sprzedali dobra międzychodzkie (do których należał m. in. Rozbitek) Unrugom. W rękach tej rodziny Rozbitek pozostawał w XVII, XVIII i na pocz. XIX w. (część majątku nadal należała do Rozbickich, a w l. 1700-1756 - do Bukowieckich). W tym czasie istniał tu murowany, wzmiankowany w 1700 r. dwór, którego pozostałości do l. 70. XX w. znajdowały się na terenie obecnego folwarku. W 1827 r. majątek został sprzedany Johanowi Heinrichowi von Reiche z Blankenburga. Budowę nowej, neogotyckiej siedziby rozpoczął syn Johana Heinricha - Georg Heinrich Otto von Reiche. Wzniesiony w l. 1856-58 pałac uzyskał kształt średniowiecznego zamku. W tym czasie powstały również neogotyckie zabudowania gospodarcze i folwarczne. Po śmierci G.H.O. von Reiche w 1860 r. prace kontynuowała jego żona, Antonina Emilia Augusta von Gersdorf. Z jej inicjatywy powstało m. in. rozległe założenia parkowe. Na terenie parku pod k. XIX w. wzniesiono neogotycką kaplicę grobową rodziny von Reiche.

W posiadaniu rodziny von Reiche Rozbitek pozostawał do 1945 r. Po II wojnie światowej majątek został przejęty przez skarb państwa i przekazany Państwowemu Gospodarstwu Rolnemu. Pałac użytkowany był jako mieszkania pracownicze, co doprowadziło do jego postępującej dewastacji. W k. l. osiemdziesiątych XX w. podjęto częściowe prace remontowe. W 2004 r. pałac wraz z parkiem stał się własnością kompozytora Jana A.P. Kaczmarka, laureata nagrody Oscara, który rozpoczął trwającą do dziś restaurację obiektu. W pałacu mieści się obecnie Instytut Rozbitek - miejsce spotkań artystów filmu, muzyki i teatru.

Opis

Zespół pałacowo-parkowy usytuowany jest na pd. wsch. od zabudowań wiejskich, po pd. stronie szosy z Poznania do Międzychodu i Skwierzyny, po wsch. stronie lokalnej drogi do Miłostowa. Obejmuje on położony w centrum założenia pałac, frontem zwrócony na zach., oraz otaczający go park. W pobliżu, na pn. zach. od rezydencji, znajdują się dwa budynki mieszczące stajnie z wozownia i domem stangreta oraz źrebięciarnię. Na zach. od założenia pałacowo-parkowego znajdują się zabudowania tzw. starego folwarku (m. in. gorzelnia), dalej na zach., po drugiej stronie drogi do Miłostowa - tzw. nowy folwark (m. in. rządcówka, dwie owczarnie, stodoła). Główny wjazd prowadzący na teren rezydencji znajduje się po stronie pn. Wokół pałacu rozciąga się w krajobrazowy park. Powierzchnia zespołu wynosi 22,1 ha.

Pałac w Rozbitku wzniesiony został na rzucie wydłużonego prostokąta, z centralnym pseudoryzalitem oraz dwiema kwadratowymi wieżami w narożach od strony frontu. Pseudoryzalit frontowy poprzedzony jest prostokątnym przedsionkiem. Pałac jest budynkiem podpiwniczonym, dwukondygnacjowym, nakrytym wysokim, dwuspadowym dachem. W połaciach dachu widoczne są ujęte w architektoniczne obramienia okna poddasza. Partia zryzalitowana nakryta jest osobnym, dwuspadowym dachem. Nad całością dominują wysokie, czterokondygnacyjne wieże narożne, zwieńczone ośmiobocznymi hełmami ze sterczynami w narożach. Wsch. naroża pałacu zaakcentowano niewielkimi nadwieszonymi wieżyczkami..

Pałac został wzniesiony z cegły i otynkowany. Partię ceglano-kamiennego cokołu oraz elementy dekoracji architektonicznej pozostawiono nieotynkowane. Dachy kryte są dachówką, hełmy wież - łupkiem. Piwnice nakryte są odcinkowymi sklepieniami, wnętrza reprezentacyjne i mieszkalne - stropami drewnianymi z podsufitką.

Elewacje w partii cokołu licowane są kamieniem i cegłą, wyżej - tynkowane. Okna w większości są prostokątne, ujęte ceglanymi obramieniami. W elewacji frontowej gł. akcent położono na zryzalitowaną, zwieńczoną schodkowym szczytem partię środkową. W narożach i zwieńczeniu szczytu umieszczono wysmukła wieżyczki nakryte strzelistymi hełmami. Główne wejście znajduje się w poprzedzającym pseudoryzalit, flankowanym parą uskokowych przypór narożnych i zwieńczonym balkonem przedsionku. Wejście ujęte jest portalem z profilowanej cegły, zamkniętym łukiem Tudorów, wyżej, ponad wejściem prowadzącym na taras umieszczono kartusz z herbem rodziny von Reiche. Boczne partie elewacji frontowej, a także wieże zwieńczone zostały fryzem w formie stylizowanego krenelażu. Całość sprawia wrażenie średniowiecznego zamku, spotęgowane jeszcze usytuowaniem budynku nad samym brzegiem parkowego stawu. Odmienny, bardziej „pałacowy” charakter posiada elewacja ogrodowa (wsch.), choć i tu zastosowano neogotycki detal architektoniczny. Decyduje o tym przede wszystkim brak wież, zastąpionych niewielkimi nadwieszonymi wieżyczkami. Ujęta uskokowymi przyporami partia środkowa tej elewacji poprzedzona jest obszernym tarasem, na który wychodzą duże, zamknięte łukiem Tudorów okna i wejście do sali balowej. Elewacje boczne zwieńczone zostały schodkowymi szczytami. Wychodząca na park elewacja pd. posiada skromniejsze opracowanie. Bardziej ozdobnie potraktowano elewację pn., wychodzącą na gł. aleję dojazdową do rezydencji. Na jej osi umieszczono drugie wejście do pałacu, prowadzące do hallu z gł. klatką schodową. Zamknięte łukiem Tudorów wejście oraz flankujące je okna ujęte zostały bogatym maswerkowym obramieniem.

Wnętrze pałacu jest dwu- i trzytraktowe, z silnie podkreśloną osią środkową, wyznaczoną przez hall oraz obszerną, obejmującą dwie kondygnacje salą balową. Ponadto na parterze znajdowały się pomieszczenia reprezentacyjne i mieszkalne, na piętrze - pokoje mieszkalne i gościnne. W piwnicach mieściło się zaplecze gospodarcze oraz kuchenne. Wśród wnętrz wyróżnia się reprezentacyjny hall wejściowy, któremu starano się nadać charakter sieni zamkowej. Odmienne formy, nawiązujące do ornamentyki antycznej i renesansowej, zastosowano w bogatej dekoracji sztukatorskiej wielkiej sali balowej. Ściany sali podzielone zostały ustawionymi na wysokiej boazerii kompozytowymi pilastrami, podtrzymującymi półkoliste arkady. W zwieńczeniu zastosowano kimation, astragal i palmety. W obramieniu stropu pojawia się zwielokrotniony motyw meandra. Po pn. stronie sali balowej znajdowała się jadalnia, po pd. stronie hallu - salon o bogatej dekoracji sztukatorskiej ścian.

Rozplanowując otaczający rezydencję park zapewne wykorzystano istniejące tu niegdyś ogrody, a także elementy naturalnego ukształtowania terenu, stawy oraz strumień, nadające założeniu niezwykle malowniczy charakter. Gł. aleja dojazdowa do pałacu obsadzona została czterema rzędami platanów. W pd.-wsch. części parku, na szczycie niewielkiego wzniesienia znajduje się neogotycka kaplica grobowa rodziny von Reiche, z neogotyckim, ostrołukowym portalem prowadzącym do krypty. Teren przed grobowcem pomyślany został jako cmentarz.

Zabytek niedostępny. Własność prywatna. Informacje na temat działalności Instytutu Rozbitek na stronie internetowej rozbitek.org.pl

Oprac. Krzysztof Jodłowski, OT NID w Poznaniu, 12.10.2015 r.