Historia

Rzeka Noteć stanowi część drogi wodnej Wisła - Odra, szlaku żeglugi śródlądowej z Bydgoszczy do Kostrzyna n. Odrą. Początki tego szlaku wiążą się z budową Kanału Bydgoskiego (1773-75). Dalszym etapem prac była regulacja Noteci i Brdy. Prace regulacyjne na Dolnej Noteci (od Nakła do ujścia rzeki do Warty) rozpoczęto równocześnie z budowa kanału. Obejmowały one usuwanie zakoli rzeki miedzy Nakłem a Ujściem. Jednak pomimo przeprowadzenia szeregu poważnych robot droga wodna Wisła - Odra nie była wystarczająco spławna, co spowodowane było m. in. zbyt licznymi i ostrymi zakolami na Dolnej Noteci. W 1863 r. rozpoczęto prace nad ich usuwaniem, początkowo bez planu, później (od 1873 r.) zgodnie z projektem Schönfeldera. Trwająca do 1888 r. regulacja nie przyniosła jednak spodziewanych rezultatów, dlatego w l. 1891-98 kontynuowano prace. Kanalizację Dolnej Noteci ukończono dopiero w l. 1910-14, zwiększając liczbę stopni wodnych przez wybudowanie siedmiu śluz i jazów. Całą arterię transportową oddano do użytku w kwietniu 1915 r. Łącznie od Nakła do Krzyża powstało 14 stopni wodnych, z których 12 znajduje się na terenie obecnego woj. wielkopolskiego. Są to: „Krostkowo nr 11” w Krostkowie (1912-14, jedyny tego typu obiekt na Noteci, a także w Polsce, unikat w skali europejskiej: tutejsza śluza jest budowlą typu ziemno-faszynowego, bez murowanej komory, o zboczach porośniętych trawą; posiada jedynie dwuskrzydłowe wrota zamykane i otwierane ręcznie; obok śluzy znajduje się jaz kozłowo-iglicowy), „Nowe nr 12“ w Stobnie (1896), „Walkowice nr 13“ (1912-13), „Romanowo nr 14“ w Romanowie Górnym (1913), „Lipica nr 15“ w Romanowie Dolnym (1896, k. XIX w., 1912-13), „Pianówka nr 16“ w Górze (1913), „Mikołajewo nr 17“ (1913), „Rosko nr 18“ (1884, 1888, 1896), „Wrzeszczyczyna nr 19“ (1913), „Wieleń nr 20“ (1913), „Drawsko nr 21“ (1884, 1898, 1941-42) i „Krzyż nr 22“ (1913, 1918).

Opis

Stopień wodny „Lipica nr 15” powstał w 1896 r. Usytuowany jest na zach. od zabudowań wsi Romanowo Dolne, na terenie miejscowości Romanowo Dolne i Kuźnica Czarnkowska. W skład zespołu wchodzi jaz z przepławką dla ryb, śluza oraz budynek mieszkalny obsługi śluzy wraz z budynkiem gospodarczym oraz budynek mieszkalno-gospodarczy.

Śluza Lipica jest śluzą komorową konstrukcji ciężkiej, wykonanej z betonu, licowanej cegłą klinkierową. Składa się z głowy górnej, komory śluzowej i głowy dolnej. Dwuskrzydłowe wrota śluzy o konstrukcji stalowej pokryte są jednostronnie blachą. Otwieranie i zamykanie wrót odbywa się ręcznie, podobnie jak napełnianie i opróżnianie komory. Piętrzący wodę i regulujący jej poziom jaz jest trójprzęsłowy (jedno przęsło przystosowane jest do prowadzenia żeglugi). Przyczółki, filary oraz próg jazu wykonano z betonu i obmurowano okładziną ceglana lub kamienną. Każde przęsło podzielone jest stalowymi słupami. Do piętrzenia wody stosuje się podwójne zasuwy. Nad przyczółkami i filarami zbudowany jest most jazowy służący zakładaniu i usuwaniu zasuw oraz stawianiu słupów. Na moście poprowadzone jest torowisko, po którym przesuwany jest żurawik. Na wsch. brzegu Noteci usytuowany jest zespół budynku mieszkalnego personelu technicznego obsługi śluzy z wolnostojącym budynkiem gospodarczym (1896). Są to zabudowania murowane z cegły na kamiennej podmurówce, wzniesione na rzucie prostokąta. Oba budynki nakryte są wysokimi dachami dwuspadowymi krytymi blachodachówka lub dachówką. Elewacje oblicowano czerwona cegłą, wejścia oraz okna zamknięte są łukiem segmentowym. Na zach. brzegu rzeki znajduje się dom mieszkalno-gospodarczy Kierownika Nadzoru Wodnego (1912-13). Jest to budynek murowany z cegły, na kamiennej podmurówce, obecnie otynkowany, wzniesiony na rzucie litery „L”. Dom mieszkalny nakryty jest dachem naczółkowym, część gospodarcza - dachem dwuspadowym. Elewacje obecnie otynkowane, wejścia i okna zamknięte segmentowo. Wszystkie wymienione budynki prezentujące architekturę typową dla zespołów mieszkalnych budowanych na stopniach wodnych.

Obiekt dostępny.

oprac. Krzysztof Jodłowski, OT NID w Poznaniu, 04-12-2015 r.