Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

park - Zabytek.pl

park


park pocz. XIX w. Romanów

Adres
Romanów

Lokalizacja
woj. lubelskie, pow. bialski, gm. Sosnówka

Przykład parku dworskiego z XIX w.o częściowo regularnej, a częściowo krajobrazowej kompozycji o charakterze romantycznym, być może z wykorzystaniem elementów wcześniejszego ogrodu geometrycznego.

Historia

Wieś Romanów została założona w XVI w. przez Romana Sanguszkę, wojewodę bracławskiego i hetmana polnego Wielkiego Księstwa. Ok. poł. XVI w. powstała tu drewniana siedziba Sanguszków. W 1623 r. drogą małżeństw dobra przeszły do Leszczyńskich, a następnie Sapiehów z Kodnia, którzy folwark romanowski włączyli do swoich dóbr wisznickich. Jak się wydaje, Sapiehowie nie mieli w Romanowie reprezentacyjnej rezydencji otoczonej geometrycznym barokowym ogrodem lecz było to skromne założenie z dworem oraz oficyną po pn. stronie podjazdu, otoczone niewielkim parkiem bez wyraźnych cech kompozycyjnych, z przylegającą od pd. niewielką częścią gospodarczą – w ten sposób zostało przedstawione na mapie A. M. von Heldensfelda z pocz. XIX w. W 1801 r.

Romanów nabyli Anna i Błażej Malscy (dziadkowie pisarza Józefa Ignacego Kraszewskiego), którzy w latach 1806-1812 wybudowali nowy murowany dwór. Wokół dworu założono park, mający w części wsch. charakter rozbudowanej kompozycji geometrycznej (być może powstałej częściowo na bazie wcześniejszego ogrodu), ściśle powiązanej z osiami dworu, zaś pozostałe fragmenty parku miały układ swobodny o charakterze romantycznym. Współcześnie z dworem, na skraju parku, wzniesiona została klasycystyczna kaplica, a ok. 1830 r. wybudowano neogotycką oranżerię. W 1846 r. Romanów przeszedł na własność Zofii z Malskich Kraszewskiej i jej męża Jana Kraszewskiego chorążego prużańskiego – rodziców pisarza Józefa Ignacego Kraszewskiego i Kajetana Kraszewskiego, wszechstronnie uzdolnionego artysty i astronoma. W 1854 Kajetan odziedziczył Romanów i gospodarował tu blisko pół wieku, zgromadził okazałą bibliotekę i kolekcję XIX-wiecznego malarstwa portretowego, wybudował obserwatorium astronomiczne oraz przebudował dwór po pożarze w 1858 r. Za jego czasów park został zapewne częściowo przekształcony. Ok. poł. XIX w. wzniesiono nową bramę wjazdową stylizowaną na basztę z krenelażem. W parku zbudowano także ananasarnię zaprojektowaną przez Kajetana. Po Kajetanie Kraszewskim majątek przeszedł na synów – Bogusława i Krzysztofa, a następnie córki Krzysztofa – Marię i Paulinę z Kraszewskich Rościszewską. Dwór został uszkodzony podczas obydwu wojen światowych, następnie odbudowany po 1958 r. i zamieniony na muzeum J. I. Kraszewskiego. W końcu lat 70. XX w. rozpoczęto rewaloryzację parku, w kolejnych latach przywrócono historyczną formę dziedzińca z owalnym gazonem.

Opis

Zespół dworski położony po wsch. stronie skrzyżowania dróg lokalnych. Założenie zakomponowane w obrębie prostokąta, na osi wsch.-zach. Początek osi kompozycyjnej stanowi droga dojazdowa prowadząca od strony zach. ze wsi Sosnówka. Wjazd na teren parku prowadzi przez bramę i mostek nad fosą. W centrum zespołu usytuowany jest klasycystyczny dwór elewacją frontową zwrócony na zach. Dwór otoczony jest parkiem o pow. ok. 3 ha, na obrzeżach którego znajdują się pozostałości fos (kanałów odwadniających). W części frontowej, przed fasadą dworu, znajduje się okazały owalny gazon, który obiegają drogi dojazdowe. Po bokach gazonu występują skupiska drzew o swobodnej kompozycji, a od przy granicy pd. system sadzawek otoczonych drzewami. Pierwotnie po pn. stronie gazonu znajdowała się oficyna, a po pd. stajnie koni wyjazdowych (rozebrane w okresie międzywojennym).

Tylna część parku ma charakter geometryczny, gdzie alejki grabowe i lipowe dzielą ogród na prostokątne kwatery, pierwotnie występowały tu grabowe bindaże (alejki zasklepione gałęziami). Na osi środkowej zachowało się kilka okazów jodeł i świerków, będących pozostałością po dawnej alei stanowiącej element głównej osi kompozycyjnej wsch.-zach. widokową wyprowadzoną na wsch., w kierunku dalekiego krajobrazu. Obecnie przy alejce ustawiono ławeczkę z postacią J. I. Kraszewskiego. Wnętrza ogrodowe wypełniają trawniki i rabaty kwiatowe. 

Zabytek dostępny.

Oprac. Bożena Stanek-Lebioda, PT NID w Lublinie, 22-09-2020 r.

Bibliografia

  • Aftanazy R., Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej, t. 2, Województwa brzesko-litewskie, nowogródzkie, Wrocław (…) 1992, s. 123-127.
  • Boguszewska K. L., Zespół dworsko-parkowy w Romanowie – historia i obecny stan zachowania, „Teka Komisji Architektury Urbanistyki i Studiów Krajobrazowych” 2015, 2. s. 7-14.
  • Fijałkowski D., Kseniak M., Parki wiejskie Lubelszczyzny, Warszawa 1982, s. 126-127.
  • Gawarecki H., Dwór Kraszewskich w Romanowie, „Bibliotekarz Lubelski” 1962, nr 1-3, s. 5-8.
  • Jaroszewski T. S., Dwory i dworki w Polsce (przewodnik), Warszawa 1997, s. 101-103.
  • Jodłowski A., Dzieje obiektów zabytkowych z wybranych miejscowości północno-wschodniej części woj. lubelskiego, Biała Podlaska 2002, s. 93-95.
  • Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, T. VIII: Województwo lubelskie, z. 18: Powiat włodawski, Warszawa 1975, s. 34-38.
  • Maraśkiewicz J., Dwór w Romanowie, dom rodzinny J. I. Kraszewskiego. Budowa, przebudowa i rekonstrukcja, „Wiadomości Konserwatorskie Województwa Lubelskiego” 2016, t. 18, s. 210-215.
  • Petera-Górak J., Kaplice i figury w rezydencjach ziemiańskich i parkach dworskich na Lubelszczyźnie, [w:] Maliszewska R. (oprac.), Ziemiaństwo na Lubelszczyźnie, Kozłówka 2003, s. 270
  • Przesmycka E., Boguszewska K., Bramy i kordegardy w zespołach dworskich i pałacowych województwa lubelskiego – stan zachowania, „Teka Komisji Architektury, Urbanistyki i Studiów Krajobrazowych” 2011, s. 117-125.
  • Sadowski Ł. M., Perły architektury w Polsce, Warszawa 2010, s. 278.
  • Teodorowicz-Czerepińska J., Historia zespołu dworsko-parkowego w Romanowie,  Lublin 1979, mps w archiwum NID, PT w Lublinie.
  • Zabytki architektury i budownictwa w Polsce. Województwo bialskopodlaskie, Warszawa 1984, s. 173.
  • http://www.muzeumkraszewskiego.pl/aktualnosci

     

Rodzaj: park

Styl architektoniczny: nieznana

Forma ochrony: Rejestr zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_06_ZZ.1225