Siedziba książęca, potem starostwa rawskiego. Miejsce związane z ważnymi i znanymi postaciami historycznymi.

Historia

Data powstania zamku nie jest jednoznacznie ustalona, w literaturze funkcjonują dwie tezy. Pierwsza mówi, iż budowa miała miejsce w latach  1355-7 r. w czasach panowania Kazimierza Wielkiego. Według drugiej, uznawanej przez większość współczesnych historyków, zamek powstał z fundacji Piastów Mazowieckich w drugiej połowie XIV w. Budowę miał rozpocząć Siemowit III a ukończyć jego syn, Siemowit IV.

Ostatnim prywatnym właścicielem warowni był książę Władysław Mazowiecki. Po jego  śmierci (1462 r.) król Kazimierz Jagiellończyk włączył Ziemię Rawską do Korony. W 1507 r. zamek ucierpiał w czasie pożaru, który spustoszył miasto. Odrestaurowano go wkrótce, stosując przy tym umocnienia przeciwartyleryjskie. W XVI w. przechowywano w podziemiach zachowanej wieży skarb kwarciany ( sumy przeznaczone na opłaty dla wojska). Służył też za więzienie dla osób wyższych stanów. Więzieni byli tu mi. syn króla szwedzkiego Karola IX oraz Jakub de la Gardie, reformator armii szwedzkiej. W związku z tym, w trakcie potopu szwedzkiego, wojska najeźdźców spaliły Rawę i zniszczyły zamek. Mimo prób podjętych w 1776 r. przez starostę rawskiego F. Lanckorońskiego, obiekt nie doczekał się pełnej odbudowy. W skutek rozbiorów Rawa znalazła się pod zaborem pruskim. Władze zadecydowały w 1794 r. o rozbiórce zamku, w celu uzyskania materiału budowlanego do wznoszenia nowych budynków. Pozostawiono wówczas tylko ośmioboczną wieżę. Została ona uszkodzona w 1859 r. na skutek uderzenia pioruna. 

Opiekę z prawdziwego zdarzenie ruiny zamku zyskały dopiero po II wojnie światowej. W latach 1954-1958 przeprowadzono badania archeologiczne i prace konserwatorskie, w czasie których dokonano częściowej rekonstrukcji wieży i fragmentów murów. Badania archeologiczne miały miejsce także w l. 70-tych XX w. Wykonano wówczas rekonstrukcję kamiennych fundamentów murów. 

Po zakończeniu prac obiekt został przekazany Muzeum Ziemi Rawskiej. Zorganizowało w nim wystawę stałą dotyczącą dziejów warowni, na której prezentowana jest mi. część z odnalezionych w trakcie badań artefaktów.

Z dziejami zamku związana jest legenda, którą jako pierwszy przytoczył kronikarz Janko z Czarnkowa. Według jego przekazu książę Siemowit III oskarżył o zdradę swą ciężarną żonę, Ludmiłę. Siemowit kazał ją uwięzić w wieży zamku rawskiego, a po porodzie zamordować. Nowonarodzonego synka oddano  wiejskiej kobiecie. Kiedy Henryk podrósł, odszukała go przyrodnia siostra, księżna Małgorzata i sprowadziła na zamek. Siemowit musiał przyznać, iż dziecko jest do niego bardzo podobne a Ludmiła nie popełniła występku, jaki jej zarzucał. Wg podań duch Ludmiły w postaci szlochającej Białej Damy snuje się do dziś po ruinach zamku. Rawska Legenda zainspirowała szesnastowiecznego angielskiego pisarza do stworzenia powieści opartej na jej kanwie. Na jej podstawie W.  Shakespeare, napisał dramat Zimowa Opowieść.

Opis

Obiekt położony ok. 200 metrów na północ od historycznego centrum Rawy. Umiejscowiony jest na sztucznym wzniesieniu okolonym rzekami Rawką i Rylską. 

Gotycka budowla obronna. Budynek zrealizowano na planie czworoboku ( 66x 64 m.) o kurtynowych murach z ośmioboczną, wzmocnioną szkarpami wieżą (podwyższoną w XVI w.) umiejscowioną w jego południowo-zachodnim narożniku. Drugą wieża, w której mieściła się brama, usytuowana była na południu. Prowadził do niej (biegnący przez fosę okalającą nasyp) most zwodzony. Mury wyposażone były w zadaszone ganki, które spełniały rolę stanowisk strzelniczych, miały zapewne wysokość ok. 10 m. W północnej części dziedzińca, oparty o kurtynę umiejscowiony był piętrowy dom książęcy, tzw. Dom Wielki. W partii parteru posiadał 5 pomieszczeń. W narożniku południowowschodnim znajdował się drugi, mniejszy budynek murowany. 

Fundamenty wykonane z nieobrobionych kamieni, podobnie jak cokoły murów. Mury ceglane, wieży zastosowano wątek gotycki. 

Zachowana do czasów obecnych wieża usytuowana jest na okrągłym kamiennym  cokole, masywna partia ceglana ma ośmioboczny kształt. Pierwotna, gotycka część sięga do wysokości ok. 4 metrów, powyżej znajduje się część szesnastowieczna. Starsza partia nie posiada otworów okiennych, młodsza partia posiada je w każdej elewacji na najwyższej kondygnacji oraz pojedyncze, nieregularnie rozmieszczone otwory na niższych piętrach. Otwór wejściowy 

Baszta udostępniana jest dla zwiedzających w okresie letnim /czerwiec – wrzesień/ w soboty i niedziele w godz.: 11.00 – 15.00; w pozostałe dni tygodnia  dla grup zorganizowanych po wcześniejszym uzgodnieniu z pracownikami muzeum. Teren zamkowy dostępny cały rok.

Oprac. Anna Michalska, OT NID w Łodzi, 30.01.2020 r.