Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

historyczny układ miasta - Zabytek.pl

historyczny układ miasta


układ przestrzenny XIV w. Rakoniewice

Adres
Rakoniewice

Lokalizacja
woj. wielkopolskie, pow. grodziski, gm. Rakoniewice - miasto

Historyczny układ Rakoniewic razem z istniejącymi na jego terenie zabytkami znajduje się w grupie cennych zespołów urbanistycznych współtworzących dziedzictwo kulturowe Wielkopolski, stanowi przykład organizmu miejskiego o dość czytelnym rozwoju przestrzennym.

Rozplanowanie Rakoniewic z prostokątnym rynkiem i szachownicowym układem ulic ma charakter wybitnie jednolity, pochodzące z ok. 1696 r. jest wzorcowym przykładem nowożytnego miasta, które zachowało swój charakter i organizacje przestrzenną. Pierwotna zabudowa Rakoniewic składała się niemal wyłącznie z drewnianych lub szachulcowych parterowych domów. W rynku były to domy podcieniowe usytuowane szczytowo obejmującymi frontem całą szerokość działki. Do czasów obecnych zachowały się cztery takie domy.

Historia

Pierwsza wzmianka historyczna o miejscowości Rakoniewice pochodzi z roku 1252 i dotyczy nadania przez księcia Bolesława Pobożnego wsi Raczonowi za zasługi w odzyskaniu grodów w Zbąszyniu i Drezdenku. W tym dokumencie osada jest określona jako „hereditas”. W 1334 roku, jako dziedzic miejscowości jest wymieniany Jakób z Rakoniewic, a w 1419 roku dziedzicem był Wierzbięta. Proboszcz i parafia w Rakoniewicach są wzmiankowane w 1407 roku. W drugiej połowie XVI wieku Rakoniewice były w posiadaniu Ossowskich z Osowej Sieni. W 1580 roku miejscowość składała się z 9 łanów ziemi osiadłych, 1 pustego, a poza 9 zagrodnikami było tu 3 komorników i 1 rzemieślnik. Wieś ta stanowiła osobną parafię.

Przy średniowiecznej wsi zaczął się tworzyć węzeł drożny powstały z przecięcia drogi Grodzisk - Wolsztyn z drogą z Wielichowa. To stwarzało dogodne warunki do założenia w tym miejscu miasta. Obok wsi Rakoniewice w 1662 roku zostało założone miasto Freystadt „na surowym korzeniu” przez wojewodę poznańskiego Krzysztofa Grzymułtowskiego, na które następnie przeszła nazwa Rakoniewice. Przywilej został wystawiony przez króla Jana Kazimierza 24 lutego 1662r. Nowo lokowane miasto otrzymało przywilej urządzania pięciu jarmarków rocznie. Rozkwit miasta w XVII i XVIII wieku jest związany osiedlaniem się tutaj osadników, protestantów i dysydentów religijnych - w tym Braci Czeskich. W 1607 roku kościół parafialny należał do protestantów, a pastorem luterańskim był Bartłomiej Crosius. W 1705 roku miasto zostało ograbione przez wojska szwedzkie, a w 1708 strawił je pożar.

W 1672 roku miasto nie było jeszcze intensywnie zabudowane. Pierwszy cech został zawiązany w 1695 roku i był to cech sukienników. Zabudowa była wtedy nieregularna, domy rozrzucone, nie było ratusza i nie były prowadzone księgi miejskie.

Miasto było lokowane ponownie w 1696 rok na podstawie przywileju wydanego przez nowego dziedzica, Macieja Radomickiego. Z tego okresu pochodzi prawdopodobnie regularne rozplanowanie urbanistyczne miasta - przywilej mówi o dokonanym już wydzieleniu gruntów, z prostokątnym rynkiem i szachownicowym układem ulic. Elementami, które nie zmieniły lokalizacji były zapewne oba kościoły - ewangelicki i katolicki, natomiast rynek i parcele wytyczono na nowo. Król August I zatwierdzając po raz drugi ten przywilej w 1727 roku wspomina, że na skutek wojny północnej i zamieszek lokacja nie była jeszcze w pełni zrealizowana.

Przy północno - zachodnim narożniku rynku w 1763 roku został wzniesiony kościół ewangelicki, w konstrukcji szachulcowej, z dobudowaną wieżą w 1781r.

Miasto w XVIII wieku zostało zabudowane drewnianymi lub szachulcowymi domami podcieniowymi, usytuowanymi szczytowo do rynku, obejmującymi frontem całą szerokość działki. Pierwotna zabudowa Rakoniewic składała się niemal wyłącznie z parterowych domów, usytuowanych szczytowo. W 1928 roku pożar strawił większość drewnianej zabudowy miasta. Do czasów obecnych zachowały się cztery takie domy. W miejsce zniszczonych domów podcieniowych w latach 20 i 30 XX wieku zaczęły powstawać dwupiętrowe kamienice, z płaskimi dachami, elewacjami utrzymanymi w historyzującej manierze stylistycznej z uproszczonym detalem architektonicznym.

Z opisu miasta dokonanego w 1793 roku wynika, że miasto miało 1155 mieszkańców, 160 domów drewnianych krytych gontem i słomą, 22 wiatraki. Ulice były wybrukowane. Mieszkańcy trudnili się rolnictwem i rzemiosłem. W drugiej połowie XVIII wieku miasto posiadało dwupiętrowy ratusz, z wieżą, który istniał do 1828 roku.

Na wschód od rynku, na osi ulicy odchodzącej z jego południowo - wschodniego narożnika, znajduje się kościół parafialny p.w. śś. Marcina i Stanisława Bpa. Obiekt ten powstał w latach 1797-1805 w miejsce starszego drewnianego kościoła, pierwotnie, jako barokowy jednonawowy obiekt z wieżą na osi. W latach 1914-1917 został gruntownie przebudowany według projektu architekta Rogera Sławskiego. Z dawnego kościoła pozostały jedynie ściany zewnętrzne oraz fragment wieży. Fasada otrzymała neobarokowy wystrój odwołujący się formą do kościoła Wizytek w Warszawie.

W 1831 roku miasto oddzielono od majątku i poddano władzy pruskiej. Założenie pałacowo - parkowe znajduje się na południe od miasta i jest od niego oddzielone zabudowaniami związanymi z folwarkiem. Pałac został zbudowany po 1835 roku, a rozbudowany w latach 1897 - 1898.

W 1905 roku miasto zostało połączone linią kolejową z Wolsztynem i Poznaniem i otrzymało dworzec kolejowy. Dwa lata później w 1910 roku uruchomiono linie wąskotorową miedzy Rakoniewicami a Wielichowem, którą zamknięto w 1973 r.

Na przełomie XIX i XX wieku, wraz z rozwojem przemysłu i uzyskaniem przez Rakoniewice połączeń kolejowych, w mieście zostały zbudowane następujące obiekty przemysłowe: młyn, gazownia miejska, mleczarnia, fabryka cygar. Powstały w tym czasie także obiekty użyteczności publicznej: szkoła ewangelicka, szkoła katolicka, remiza strażacka, poczta.

Budynek obecnej gazowni został wzniesiony w 1905 roku według projektu berlińskiej firmy Bau von Gas und Wasserwesken, M.Hempel. Obiekt zachował się do obecnych czasów w pierwotnej formie, bez znaczących zmiana w bryle i elewacjach.

Opis

Miasto było lokowane ponownie w 1696 rok na podstawie przywileju wydanego przez nowego dziedzica, Macieja Radomickiego. Z tego okresu pochodzi prawdopodobnie regularne rozplanowanie urbanistyczne miasta - przywilej mówi o dokonanym już wydzieleniu gruntów, z prostokątnym rynkiem i szachownicowym układem ulic. Elementami, które nie zmieniły lokalizacji były zapewne oba kościoły - ewangelicki i katolicki, natomiast rynek i parcele wytyczono na nowo. Wiadomo, że król August I zatwierdzając po raz drugi ten przywilej w 1727 roku wspomina, że na skutek wojny północnej i zamieszek lokacja nie była jeszcze w pełni zrealizowana.

Główną osią założenia jest dawny trakt Poznań - Kargowa, prowadzący dalej do Saksonii. Przy nim został rozplanowany prostokątny rynek, z dwoma wylotami ulic w każdym z narożników. Podstawę założenia stanowi prostokątny rynek o wymiarach 112 x 120 m. Na obszarach przyległych do północnego i południowego bloku przyrynkowego wytyczono po dwa rzędy parcel, zwróconych do siebie tyłami. Na omawianym terenie występowała dwojaka szerokość ulic, szersze idące w kierunku południkowym, objęte pod zabudowę oraz węższe o charakterze przejść o znaczeniu gospodarczym. Inny charakter ma ul. Krystyny, wyróżniająca się swoją szerokością. Przy północno - zachodnim narożniku rynku została wyznaczona działka z przeznaczeniem pod budowę kościoła ewangelickiego. Jego eksponowane miejsce przy rynku miało być świadectwem dominującej roli ewangelików w mieście. Obiekt ten został wzniesiony w konstrukcji szachulcowej w 1763 roku, z dobudowaną wieżą w 1781r.

Miasto w XVIII wieku zostało zabudowane drewnianymi lub szachulcowymi domami podcieniowymi, usytuowanymi szczytowo do rynku, obejmującymi frontem całą szerokość działki. Pierwotna zabudowa Rakoniewic składała się niemal wyłącznie z parterowych domów, usytuowanych szczytowo. W 1928 roku pożar strawił większość drewnianej zabudowy miasta. Do czasów obecnych zachowały się cztery takie domy. W miejsce zniszczonych domów podcieniowych w latach 20 i 30 XX wieku zaczęły powstawać dwupiętrowe kamienice, z płaskimi dachami, elewacjami utrzymanymi w historyzującej manierze stylistycznej z uproszczonym detalem architektonicznym.

Obiekt dostępny.

oprac. Radomiła Banach, OT NID w Poznaniu, 16-12-2015 r.

Rodzaj: układ przestrzenny

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_30_UU.18162, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_30_UU.847