kaplica pw. św. Tomasza Kanterberyjskiego - Zabytek.pl
Adres
Racibórz, Zamkowa 2
Lokalizacja
woj. śląskie, pow. raciborski, gm. Racibórz
XIII w. z elementami wzniesionymi w ramach nowożytnych odbudów oraz przebudowy neogotyckiej. Zarazem obiekt wchodzący w skład zespołu średniowiecznego zamku piastowskiego, charakteryzujący się wartościami historycznymi, związanymi z dziejami Raciborza i księstwa raciborskiego.
Historia
Wolnostojąca pierwotnie kaplica, przeznaczona na kolegiatę, ufundowana została ok. 1290 r. przez ks. Przemysła. Obiekt wzniesiony został w obrębie ówczesnej siedziby książąt raciborskich na Ostrogu, stopniowo przekształcanej od poł. XIII w. z wczesnośredniowiecznego grodu w średniowieczny zespół warowny. W XIV w. do kaplicy dobudowano nieistniejącą już kruchtę zach., przekształconą następnie w XVI w. w wieloboczną przybudówkę. W k. XV w. odbudowano zawalone na obu kondygnacjach sklepienia oraz ścianę pd. W 1519 r. kaplica ponownie uległa zniszczeniu na skutek pożaru, a w ramach jej odbudowy wzniesiono również zakrystię od pd. W 1 poł. XVII w. wraz z obniżeniem poziomu górnej kondygnacji przebudowane zostało sklepienie kaplicy dolnej, a ponadto skrócono przęsło zach. i wzniesiono nową ścianę zach. o charakterze barokowym. W 1858 r. odbudowano częściowo zawalone sklepienie nad kaplicą górną. W 1872 r. budowniczy miejski J. Starcke dokonał regotyzacji kaplicy, poddając przebudowie oba szczyty, zmieniając wystrój wnętrza, umieszczając neogotycki portal zach., maswerki zach. okien oraz nową emporę muzyczną.
Opis
Kaplica jest elementem zespołu zamkowego położonego na prawym brzegu Odry, na tzw. Ostrogu, naprzeciw staromiejskiego założenia Raciborza. Od pd. przylega do budynku bramnego, a od pn. do dostawionego później wsch. skrzydła zamkowego. Frontem skierowana jest ku dziedzińcowi zamkowemu. Jest obiektem gotyckim, orientowanym, murowanym z cegły w układzie wedyjskim, pierwotnie nieotynkowanym, wzniesionym na planie prostokąta, salowym. Prostopadłościenna, oszkarpowana od pd., zach. i pn. bryła kaplicy przekryta jest wysokim dwuspadowym dachem ze smukłą wieżyczką na sygnaturkę od zach.
Ujęta dwiema narożnymi przyporami, neogotycka fasada, zamknięta jest wysokim trójkątnym szczytem zdobionym fryzem arkadkowym. Na osi umieszczony jest ostrołukowy, profilowany portal z 2 poł. XIX w., ponad nim dwa ostrołukowe, trójdzielne, obustronnie rozglifione otwory okienne oraz rozeta. Analogicznie, za wyjątkiem portalu, zakomponowana jest wsch. elewacja szczytowa. Wąskie, ostrołukowe, obustronnie rozglifione otwory okienne elewacji pd. i pn. (widocznej od wewnątrz wsch. skrzydła zamkowego) charakteryzują się dwudzielnymi podziałami.
Wnętrze kaplicy mieście dwie kondygnacje, w tym podziemną, skomunikowane z pomocą schodów w części pd.-wsch. Kondygnacja dolna przekryta jest sklepieniem kolebkowym z lunetami, z kolei górna sklepieniem krzyżowo-żebrowym na nadwieszonych, pojedynczych i wiązkowych służkach o kielichowych kapitelach dekorowanych motywami roślinnymi. W ścianie pn. zachowały się cztery zespoły XIII-w. sediliów, zamkniętych trójlistnymi wimpergami. Ponad sediliami wyeksponowane są autentyczne, ostrołukowe otwory okienne z XIII w. z ocalałymi podziałami maswerkowymi, widoczne również od strony pd. skrzydła zamkowego. W zach. części kaplicy górnej mieści się neogotycka empora muzyczna wsparta na czterech arkadowych kolumnach.
Zabytek dostępny. Możliwość zwiedzania w godzinach otwarcia muzeum.
Oprac. Agnieszka Olczyk, OT NID w Katowicach, 17-11-2015 r.
Rodzaj: kaplica
Styl architektoniczny: nieznana
Materiał budowy:
ceglane
Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków
Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_24_BK.100821, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_24_BK.326857