Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

stare miasto - Zabytek.pl

stare miasto


układ przestrzenny data nieznana Racibórz

Adres
Racibórz

Lokalizacja
woj. śląskie, pow. raciborski, gm. Racibórz

Przykład wytyczonego w poł.XIII w.w miejscu wcześniejszej osady targowej i powiększonego w XIV w.

miasta lokacyjnego, założonego w sąsiedztwie położonego na przeciwnym brzegu Odry zamku. Zarazem historyczna stolica samodzielnego księstwa Piastów raciborskich.

Historia

Powstanie wytyczonego na pocz. XIII w. miasta Racibórz, poprzedziło utworzenie średniowiecznego grodu, późniejszej siedziby kasztelanii, ulokowanej na wyspie Ostróg, na prawym brzegu Odry. Samo miasto, lokowane na prawie polskim przypuszczalnie po 1211 r., wytyczono na lewym brzegu rzeki w oparciu o zastany już układ powiązanej z grodem osady targowej u przeprawy na Ostróg. Pierwotny układ nowego miasto dostosowano do istniejącego, rozmieszczonego w zakolu ówczesnej drogi placu targowego, przy którym już w 2 ćw. XIII w. ulokowano zabudowania sprowadzonego przez ks. Mieszka Otyłego konwentu dominikanów. Po zniszczeniu miasta w wyniku najazdu wojsk bp. Brunona z Ołomuńca ok. poł. XIII w., miasto lokowano na prawie niemieckim i odbudowano w odmiennym układzie, podporządkowanym nowej orientacji rynku. Co istotne, obszar wytyczonego wówczas miasta był znacząco mniejszy od układu dochowanego do czasów współczesnych, bowiem jego pd. i wsch. granica przebiegała w rejonie ob. ul. Solnej i Zborowej. W drugiej poł. XIII w. na środku rynku wzniesiono dom kupiecki z sukiennicami, przy rynku wzniesiono kościół dominikański (konsekracja w 1258 r.) i par. (poświadczony w 1288 r.), a w 4 ćw. XIII w. miasto otoczono murami obronnymi. Po zniszczeniu miasta ok. 1300 r. na skutek pożaru, jak i z uwagi na wzrost znaczenia R. jako ośrodka handlowego, obszar miasta uległ znaczącemu powiększeniu o tereny na pd. od ob. ul. Solnej, Małego Rynku i Zborowej, co z kolei wiązało się z budową w XIV w. nowego pasa murów obronnych z basztami, otoczonych fosą i wałami ziemnymi, z trzema bramami miejskimi. Wraz z powiększeniem miasta na pd. od kwartału kościoła par. wytyczono dodatkowy Nowy Rynek, a w pn.-zach. część miasta przekazano konwentowi dominikanek. Miasto w kolejnych w. było wielokrotne niszczone na skutek licznych pożarów, w trakcie których paliła się m.in. szachulcowa w dużej mierze zabudowa, jak i obiekty sakralne i municypalne. W trakcie odbudowy m. po pożarze w 1722 r. ostatecznie zlikwidowano kwartał śródrynkowy z k. XIII w. z ratuszem i sukiennicami, na miejscu którego ustawiono kolumnę Maryjną dłuta M. J. Oesterreicha. W latach 60. XVIII w. rozpoczęto kontynuowane jeszcze w 1 ćw. XIX w. usuwanie średniowiecznego systemu obronnego miasta, polegające na zasypaniu fosy, niwelowaniu wałów oraz rozbiórce murów i bram miejskich. Splantowany w ten sposób teren jeszcze w 1 poł. XIX w. przeznaczono częściowo pod budowę reprezentacyjnych gmachów. Wraz z doprowadzeniem do R. w 1846 r. kolei, dotychczasowe ul. staromiejskie zostały skomunikowane i połączone z nowo wytyczoną ul. Mickiewicza, Batorego i Głowackiego. Ok. poł. XIX w. na pd. od Nowego Rynku, w miejscu przeniesionego cmentarza ewang., wytyczony pl. Marcellusa.

W 1945 r. w wyniku działań wojennych zniszczeniu uległo ok. 70% zabudowy miasta, w tym głównie obszar staromiejski i tereny na zach. od linii kolejowej. W 1946 r. rozpoczęto jego odbudowę, w ramach której znacząco przekształcono ukształtowany w XIV w. układ miejski. Zlikwidowano wówczas m.in. pn. pierzeję rynkową oraz Nowy Rynek i pl. Marcellusa, a duży obszar pd.-wsch. i pn.-wsch. części miasta przeznaczono pod typową zabudowę blokową, a kwartały na zach. od Rynku w formach nawiązujących do baroku i renesansu.

Opis

Chroniony obszar historycznego Raciborza położony jest w granicach ul. Podwale, Drzymały, Wojska Polskiego, Drewnianej i Reymonta, tj. dróg okrężnych, rozmieszczonych wokół znacznie zatartego już pasa d. murów miejskich. Zachowany do czasów ob. układ urbanistyczny na owalnym planie składa się z częściowo czytelnego jeszcze założenia z ok. poł. XIII w., jak i późniejszych nawarstwień, tj. rozplanowanych i włączonych m.in. na pocz. XIV w. pd. fragmentów miasta, obszarów przekształconych w związku z rozbiórką murów obronnych w XVIII i XIX w. oraz powojenną odbudową po 1945 r.

Miasto ulokowane jest na łagodnym wzniesieniu opadającym ku przepływającej od pn. Odrze, naprzeciw zespołu zamku piastowskiego na Ostrogu, położonego na prawym brzegu rzeki. Charakteryzuje się owalnym, dostosowanym do biegu rzeki i ówczesnych traktów handlowych rozplanowaniem, podzielonym siatką ulic na poszczególne kwartały zabudowy. Główny element kompozycyjny stanowi prostokątny rynek, usytuowany w miejscu przedkolacyjnego pl. targowego, powiązany z gł. traktem komunikacyjnym prowadzącym ku Odrze oraz ku d. osadzie targowej w Starej Wsi. Specyfiką planu R. jest wyprowadzenie ul. z trzech naroży oraz wsch. i zach. pierzei rynku, z uwagi na istnienie w chwili lokacji w pn.-wsch. części m. klasztoru dominikanów z 1 poł. XIII w. W pd.-wsch. kwartale przyrynkowym ulokowany jest kościół par. z 2 poł. XIII w., z kolei w pn.-zach. części m., w rejonie nieistniejącej bramy miejskiej, ocalał kościół dominikanek z ok. 1300 r. Ob. ul. Solna oraz Piwna odzwierciedlają pierwotną granicę m. sprzed powiększenia R. po pożarze na przełomie XIII/XIV w. o tereny położone na pd. i pd. wsch. Z kolei ocalałe i wyeksponowane pozostałości murów miejskich oraz baszta w rejonie ul. Podwale, Drzymały i Basztowej odzwierciedlają przebieg granicy R. na pocz. XIV w.

Zabytek dostępny.

Oprac. Agnieszka Olczyk, OT NID w Katowicach, 10-11-2015 r.