Historia

W połowie XIII wieku biskupi włocławscy otrzymali Raciążek z nadania księcia kujawskiego Kazimierza. Niebawem wznieśli tam warowny gród drewniano-ziemny, który w 1330 roku, podczas wojny polsko-krzyżackiej z lat 1327-1332, został zdobyty i zniszczony przez Krzyżaków. Najprawdopodobniej po 1343 roku, po zakończeniu krzyżackiej okupacji Kujaw, biskup włocławski Maciej z Gołańczy na miejscu zniszczonego grodu zaczął stawiać murowany zamek gotycki. Do końca swoich rządów biskupich (w 1364 roku) wzniósł ceglany dom mieszkalny o trzech kondygnacjach i wymiarach 12 ×25 m, przykryty wysokim dachem dwuspadowym i zwany później „kamienicą wielką”. Następca i krewniak Macieja, Zbylut z Gołańczy (1364-1383), powiększył ową kamienicę o5 metróww kierunku zachodnim, do rozmiarów 17 ×25 m. Za Zbyluta też od zachodnich narożników tego budynku pociągnięto mury obwodowe, tworząc nieregularny dziedziniec zamkowy z bramą wjazdową. Do murów obwodowych dostawiono zabudowania gospodarcze. W latach 1531-1537 biskup Jan Karnkowski wzmocnił narożnik południowo-zachodni murów obwodowych kwadratową wieżą o boku6,8 m. Miała 3 kondygnacje i czterospadowy dach namiotowy. Z kolei przebudowa gotyckiej warowni na renesansową rezydencję była dziełem biskupa Hieronima Rozdrażewskiego (1581-1600). Polegała na gruntownym przekształceniu wnętrz kamienicy, postawieniu obok niej szachulcowego domu biskupiego starosty oraz wzniesieniu wolno stojącej wieży z przelotem bramnym, usytuowanej na zachodnim skraju założenia zamkowego, przy suchej fosie, oddzielającej zamek od przedzamcza. Wysuniętą wieżę bramną od południa i północy łączył z zamkiem drewniany parkan. Otoczone takim samym parkanem przedzamcze miało charakter gospodarczy. W 2. połowie XVII wieku zamek został opuszczony i częściowo rozebrany. W latach 1706-1720 biskup Felicjan Konstanty Szaniawski wzniósł drewniany dwór na przedzamczu. Jego następca, Krzysztof Antoni Szembek (1720-1739), zaangażował do przebudowy starej, gotyckiej kamienicy na barokowy pałac toruńskiego architekta, Giovanniego Baptystę Cocchiego. Frontowa elewacja dwukondygnacyjnego pałacu (z wysokim, mansardowym dachem) przypominała zapewne projekt pałacu Czapskich w chełmińskim Gzinie oraz toruńskie budowle tego architekta. Prace kontynuowano za pontyfikatu biskupa Walentego Czapskiego (1741-1751). W wyniku II rozbioru Polski w 1793 roku nastąpiła sekularyzacja majątku biskupiego. W 1804 roku władze pruskie przeznaczyły zamek do rozbiórki, wskutek czego zespół pałacowy zaczęto traktować jako kamieniołom, co przyczyniło się do prawie całkowitego jego zniszczenia. W latach 1978-1985 obiekt był przedmiotem badań archeologiczno-architektonicznych. Po badaniach i pracach zabezpieczających zamek wyeksponowano jako trwałą ruinę. Zaznaczono podziały głównego domu zamkowego, przebieg murów obwodowych i nadmurowano znajdującą w południowej partii założenia wieżę.    

Opis

Ruiny zamku położone są na wschodnim skraju Raciążka (w latach 1317-1870 miasta), na szczycie wysokiej skarpy, wcinającej się w dolinę Wisły i górującej nad pobliskim Ciechocinkiem. Najlepiej zachowały się pozostałości głównego domu zamkowego, z piwnicami oraz przyziemiem i trzema wyniosłymi fragmentami muru frontowej elewacji zachodniej. Mury innych elewacji przetrwały w gorszym stanie. Na poziomie ziemi zaznaczono przebieg zamkowych murów obwodowych wraz z dolną partią narożnej wieży czworobocznej z lat 1531-1537.

Zabytek dostępny dla zwiedzających.

Oprac. Lech Łbik , Pracownia Dokumentacji, Popularyzacji Zabytków i Dziedzictwa Narodowego Kujawsko-Pomorskiego Centrum Kultury w Bydgoszczy, 01.12.2014 r.

Bibliografia

• Kajzer L., Zamek w Raciążku, Łódź 1990.
• Kajzer L., Kołodziejski S., Salm J., Leksykon zamków w Polsce, red. Kajzer L., Warszawa 2010, s. 412-413.