Zarazem jeden z ostatnich w skali regionu, obok świątyń w Sierotach i Gliwicach Ostropie, kościołów złożonych z murowanego prezbiterium oraz drewnianej nawy.

Historia

Pierwsza wzmianka o kościele par. w Rachowicach pochodzi z 1447 r. Najstarsze zachowane partie, to jest murowane, gotyckie prezbiterium z zakrystią, datowane są na XV/XVI w. W latach 1667-1668 przesklepiono wnętrze prezbiterium i dobudowano od zachodu drewnianą nawę zwieńczoną sygnaturką, do której w latach 1679-1688 dostawiono wieżę. W 1705 r. wieża uległa zniszczeniu wskutek pożaru kościoła, a kolejną, ocalałą do czasów współczesnych, wzniesiono dopiero w ostatniej ćwierci XVIII w. W 1885 r. do wieży dobudowano otwarty przedsionek. Od tego momentu świątynia nie była już przekształcana, prowadzono jedynie bieżące prace remontowe i konserwatorskie m.in. w 1902, 1938 oraz latach 1945-1957, a także wymieniano jego wyposażenie.

Opis

Kościół jest obiektem orientowanym, usytuowanym w południowej części Rachowic, u zbiegu ulicy Rachowickiej, Kasztanowej i Wiejskiej, w pobliżu dawnego folwarku, w otoczeniu niewielkiego, czynnego cmentarza parafialnego ogrodzonego drewnianym parkanem z bramką krytą hełmem ostrosłupowym. Prezbiterium i zakrystię wzniesiono w konstrukcji murowanej z cegły, drewniany korpus nawowy w konstrukcji zrębowej na kamiennej podmurówce, a drewnianą wieżę w konstrukcji słupowej. Kościół założono na rzucie wydłużonego prezbiterium, bez wyodrębnionego w planie prezbiterium, zamkniętego od wschodu trójbocznie, z przybudowaną od północy zakrystią zamkniętą trójbocznie oraz czworoboczną wieżą od zachodu Prostopadłościenna bryła kościoła kryta jest jednym dachem siodłowym, zwieńczonym na styku nawy i prezbiterium drewnianą, sześcioboczną wieżyczką na sygnaturkę zwieńczoną kopułką. Nawę obiegają soboty wsparte na słupach z zastrzałami, od północy przekształcone w przedsionek, kryte daszkami pulpitowymi. Dominantę kościoła stanowi przysadzista wieża o nieznacznie pochyłych ścianach, kryta dachem namiotowym, ośmiobocznym. Niewielką, parterową zakrystię przekrywa pięcioboczny dach, będący przedłużeniem północnej połaci dachowej nad prezbiterium. Otynkowane elewacje w partii prezbiterium opięte są szkarpami i zwieńczone profilowanym gzymsem. Ściany w partii nawowej i wieżowej oszalowano gontem. W elewacji południowej obu części mieszczą się otwory okienne o analogicznej wielkości, zamknięte łukiem półkolistym. Główne wejście do kościoła w wieży od zachodu poprzedzone jest otwartym przedsionkiem krytym dwuspadowym daszkiem. Wnętrze prezbiterium oddzielone jest od nawy ścianą tęczową o łuku zamkniętym półkoliście. Prezbiterium sklepiono kolebką z lunetami, wspartą na przyściennych filarach, a nawa drewnianym stropem zdobionym polichromią patronową. W północnej ścianie prezbiterium mieści się otwór z XVI-wiecznymi, kutymi drzwiami do zakrystii, zaakcentowany barokowym, zamkniętym półkoliście portalem. W zachodniej części nawy znajduje się drewniany chór muzyczny wsparty na dwóch profilowanych słupach, z parapetem trójbocznie wysuniętym ku nawie i XVII-wiecznym prospektem organowym. Przejście z kruchty pod wieżą do nawy ujęte jest drewnianym, XVII-wiecznym portalem zamkniętym łukiem półkolistym. Zakrystia sklepiona jest kolebką z lunetami. Spośród zachowanego wyposażenia kościoła należy wymienić m.in. barokowy ołtarz główny sprzed 1679 z obrazem Trójcy Św. oraz rzeźbami Św. Katarzyny i Barbary, dwa ołtarze boczne, późnobarokowe, w tym prawy z obrazem Piety oraz ambonę z około połowy XIX w.

Zabytek ograniczony. Kościół dostępny jest dla zwiedzających bezpośrednio przed i po niedzielnej mszy świętej.

Oprac. Agnieszka Olczyk, OT NID w Katowicach, 17.10.2014 r.

Bibliografia

• Karta ewidencyjna zabytku architektury. Kościół parafialny pod wezwaniem Świętej Trojcy [w Rachowicach], oprac. H. Wiąk-Marzec, 1996, Archiwum NID.
• Katalog zabytków sztuki w Polsce, T. VI, woj. katowickie, z. 5: Powiat gliwicki, I. Rejduch-Samkowa, J. Samek (red.), Warszawa 1974, s. 67-69.
• Kloss E., Die Bau- und Kunstdenkmäler des Kreises Tost-Gleiwitz, Breslau 1943, s. 63-67.
• Matuszczak J., Kościoły drewniane na Śląsku, Wrocław 1975, s. 12.
• Rachowice. Kościół parafialny pw. Trójcy Świętej, oprac. B. Kubit, Muzeum w Gliwicach (broszura X GDDK 2012).
• Zabytki Sztuki w Polsce. Śląsk, S. Brzezicki, C. Nielsen (red.), Warszawa 2006, s. 722.