szlaku orlich gniazd są cennym obiektem krajobrazu kulturowego regionu.

Historia

Badania archeologiczne przeprowadzone w 2014 r. bezspornie (wg S. Dryi i W. Niewaldy) potwierdziły genezę zamku górnego sięgającą II poł. XIII w. Około poł. XIV w. zbudowano tzw. zamek średni. Rabsztyn był w tym czasie zapewne zamkiem królewski. Kamienna budowla należała ( wg utrwalonej tradycji historycznej) do systemu obronnego Małopolski zabezpieczającego granicę ze Śląskiem. Początkowo zamek składał się z kamiennej wieży i obwodu obronnego. W końcu XIV w. przeszedł we władanie Leliwitów-Melsztyńskich. W końcu XIV/XV w. poszerzono obwód obronny od południa i zachodu (zamek średni), oraz od północy i od wschodu tworząc zamek dolny i przebudowując zamek górny (przebudowa lub budowa wieży) i wówczas zapewne od północy i od wschodu powstał sztuczny przekop fosy z mostem. Wiek XVI przyniósł kolejne, renesansowe przekształcenia zamku związane z działalnością rodziny Bonerów. Rozbudowa założenia ku wschodu, z ukształtowaniem wczesnobarokowego pałacu, złożonego z 3 2-piętrowych skrzydeł dokonana została w 1. tercji XVII w. staraniem Zygmunta Myszkowskiego lub Mikołaja Wolskiego. Ruinę obiektu zapoczątkował najazd szwedzki, w 1657 r. zamek został ograbiony i spalony . Od tej chwili był tylko częściowo zamieszkały i nie był odbudowywany. Pod koniec XVIII w. lub na początku XIX w. zamek został opuszczony i popadł w całkowitą ruinę. Na początku XX wieku zawaliła się zamkowa wieża zbudowana z wapienia i cegły. Począwszy od 1986 r. zaczęto prowadzić prace ratunkowe i rekonstrukcyjne: zabezpieczono północną ścianę pałacu, pod bramą wjazdową odgruzowano piwnicę, uzupełniono i odtworzono część murów, zbudowano drewniane mosty nad fosą i przed bramą. W 2009 r. zakończono rekonstrukcję węzła bramnego, w którym powstała ekspozycja dot. historii zamku. Od tego czasu, co roku, w sezonie, trwają prace konserwacyjne i restauracyjne. Od maja 2015 r. obiekt jest w pełni dostępny dla turystów.

Opis

Ruiny rabsztyńskiego zamku znajdują się na wysokim skalistym wzgórzu (427 m n.p.m.) opadającym stromo ku zachodowi i południowemu-zachodowi przy drodze z Olkusza do Wolbromia.

Pierwotnie, zamek gotycki zbudowany był na nieregularnym planie z cylindryczną wieżą w części zachodniej i przylegającymi do niej budynkami mieszkalnymi, od południa, poniżej skały, znajdował się dziedziniec otoczony murem, od północy i od wschodu zamek dolny. Pałac dolny zbudowany był jako 3-skrzydłowy, 3-kondygnacyjny z dziedzińcem wewnętrznym. Wjazd znajduje się od strony północnej. Z pierwotnej substancja zabytkowej, zachowały się głownie mury magistralne, fragmenty murów zamku górnego oraz ściany 3 skrzydeł pałacu z bramą. Ruina pałacu nowożytnego (murowanego z kamienia), składa się z elewacji północnej 5-osiowej, 3-kondygnacyjnej z bramą na piątej osi zamkniętą półokrągło. Okna zostały zamknięte łukiem odcinkowym, elewacja południowa 10-osiowa, 3- kondygnacyjna i elewacja wschodnia 11-osiowa, 3- kondygnacyjna. Elewacja zachodnia zachowała się do przyziemia. Zamek otoczony jest pozostałością fosy. W ramach prac ratunkowych i rekonstrukcji odgruzowano część piwnic, odtworzono część murów i część wieży, budując na niej taras widokowy, zbudowano drewniane mosty nad fosą i przed bramą, dokonano rekonstrukcji węzła bramnego, w zach. części zamku górnego odtworzono pomieszczenie dla ekspozycji zabytków archeologicznych. Zbudowano brukowany trakt od parkingu do zamku.

Obiekt dostępny.

Oprac. Tomasz Woźniak, OT NID w Krakowie, 16.05.2015 r.