Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

klasztor, ob. biura parafialny i muzeum - Zabytek.pl

klasztor, ob. biura parafialny i muzeum


klasztor XV w. Pyzdry

Adres
Pyzdry, Kaliska 25b

Lokalizacja
woj. wielkopolskie, pow. wrzesiński, gm. Pyzdry - miasto

Zespół klasztorny franciszkanów w Pyzdrach z XIV w., w zrębie gotycki, zbarokizowany w XVII i 2 poł.

XVIII w. jest jednym z trzech zachowanych średniowiecznych zespołów klasztornych franciszkanów w Wielkopolsce. W krużgankach klasztornych zachowała się cenna gotycka polichromia figuralna z 2 poł. XIV w. - pocz. XVI w., renesansowe malowidła o motywach roślinnych z 2 poł. XVI w., a także dekoracja malarska z 1733 r. autorstwa znanego malarza franciszkańskiego Adama Swacha.

Historia

Początki Pyzdr sięgają XIII w. Najstarsza wzmianka na temat ziemi pyzdrskiej pochodzi z 1234 r. Rozwój miasta łączy się z dogodnym położeniem na skrzyżowaniu ważnych szlaków z Poznania do Łęczycy i z Kalisza do Gniezna. Być może istniał tu także gród książęcy strzegący przeprawy przez Wartę, w sąsiedztwie którego rozwinęła się osada targowa. Lokacja miasta nastąpiła przed 1257 r., co stawia Pyzdry w rzędzie najstarszych miast lokacyjnych w Wielkopolsce. Było to miasto królewskie, siedziba starostwa, a od poł. XIV w. - stolica powiatu.

Najstarsza wzmianka potwierdzająca istnienie w Pyzdrach klasztoru franciszkanów pochodzi z 1277 r. Fundatorami klasztoru byli książę Bolesław Pobożny oraz jego żona Jolanta. Pierwotne budynki zniszczone zostały przez krzyżaków w 1331 r. Zachowany do dziś kościół pw. Ścięcia Głowy św. Jana Chrzciciela oraz klasztor zbudowane zostały ok. 1339 r. w miejscu wcześniejszych zabudowań. Gotyckie budynki były niszczone w wyniku pożarów w latach 1589, 1768 i 1880. Następujące po zniszczeniach odbudowy zmieniły ich wygląd: w XVII i XVIII w. nadano im formy barokowe. Zapewne w XVII w. z fundacji Jana Noskowskiego do nawy dobudowano kaplicę Matki Boskiej. W 2 poł. XVIII w. do kościoła dobudowano wieżę oraz przebudowano fasadę zachodnią. W tym samym czasie w ostatnim przęśle prezbiterium wydzielono zakrystię, nad którą umieszczono bibliotekę. Wg opisu z 1764 r. przy kościele był cmentarz, obok klasztoru wznosiła się siedziba przeora (?) oraz szachulcowy budynek gospodarczy. Cały teren otaczał mur, w jego obrębie znajdował się także ogród. W 1864 r. władze rosyjskie dokonały kasaty klasztoru. Około 1910 r. miała miejsce renowacja kościoła wg projektu arch. Aleksandra Przewalskiego. Kolejne remonty prowadzono m. in. w latach 1920 i 1937. Od 1957 r., a następnie w latach 1995-1998 prowadzono gruntowne prace konserwatorskie w klasztorze, częściowo adaptując zabudowania na potrzeby muzeum. Obecnie kościół pełni funkcję filialnego, jedno ze skrzydeł klasztoru służy muzeum i bibliotece.

Opis

Zespół klasztorny usytuowany jest na krawędzi nadwarciańskiej skarpy, w południowo-wschodniej części Pyzdr, przy ul. Kaliskiej. Otacza go częściowo parkan z kutych krat osadzonych między murowanymi słupkami, częściowo mur kamienny. Kościół jest orientowany, od pn. przylegają do niego zabudowania klasztorne.

Kościół pw. Ścięcia Głowy św. Jana Chrzciciela - w bryle i rzucie gotycki, przekształcony w stylu barokowym - wzniesiony został na rzucie prostokąta. Do czteroprzęsłowej nawy przylega węższe, wydłużone prezbiterium zamknięte wielobocznie. W ostatnim przęśle prezbiterium, za głównym ołtarzem, znajduje się zakrystia na planie ośmioboku. Przy zakrystii po stronie pn. niewielki skarbczyk i schody do klasztoru. Po stronie pn. nawy wznosi się wtopiona w skrzydło klasztoru prostokątna, dwuprzęsłowa kaplica Matki Boskiej z XVII w. Od zachodu - kwadratowa wieża z kruchtą w przyziemiu. Bryła kościoła zwarta, opięta szkarpami. Nawę oraz nieco niższe prezbiterium nakrywają wysokie dachy dwuspadowe. Nad wschodnim szczytem nawy znajduje się niewielka wieżyczka na sygnaturkę. Nad całością dominuje smukła, trójkondygnacyjna wieża zwieńczona barokowym hełmem. Kościół jest budynkiem murowanym z cegły w wątku gotyckim i otynkowanym. Dachy kryte są dachówką ceramiczną. Wnętrza nakryte są murowanymi sklepieniami.

Elewacje kościoła zostały otynkowane, wieńczą je profilowane gzymsy. Zamknięte łukiem odcinkowym okna rozmieszczone zostały w dwóch strefach. Późnobarokowa elewacja zachodnia, z wieżą na osi, ujęta została szkarpami zwieńczonymi sterczynami, podzielona profilowanymi gzymsami, ozdobiona wnękami. Wieżę ujmują pilastry narożne, wieńczy ją profilowany gzyms. Po obu stronach wieży widoczne są odcinki szczytu, ujętego spływami o wykroju wklęsło-wypukłym.

Wnętrze nawy i prezbiterium nakryte sklepieniami żaglastymi z pozornymi kopułkami i gurtami. Gurty sklepienia nawy wspierają się na przyściennych filarach. Ściany podzielone zostały pilastrami, które dźwigają profilowane belkowanie. W zachodnim przęśle nawy wbudowano wsparty na trzech arkadach chór muzyczny. Zakrystia nakryta jest ośmiodzielnym sklepieniem kopulastym, w kaplicy Matki Boskiej znajduje się sklepienie kolebkowe z lunetami.

Wyposażenie kościoła niejednorodne, obejmuje m. in. zespół ołtarzy neobarokowych i neorokokowych, wykonanych ok. 1910 r. przez Aleksandra Przewalskiego, nagrobki Michała Skórzewskiego i jego żony Ludwiki z Czapskich z końca XVIII w. oraz sprzęty w zakrystii z 2 poł. XVIII w.

Klasztor - w bryle gotycki, przekształcony w stylu barokowym - wzniesiony został na planie czworoboku, z otoczonym krużgankami wirydarzem pośrodku. Zwarta, piętrowa bryła klasztoru, opięta szkarpami, nakryta jest dachami czterospadowymi. Klasztor jest budynkiem murowanym z cegły, częściowo w wątku wedyjskim, częściowo - gotyckim. Ściany zostały otynkowane. Dachy kryte dachówką ceramiczną. Wnętrze krużganków na parterze nakrywają sklepienia krzyżowe na gurtach, kolebkowo-krzyżowe i kolebkowe z lunetami, na piętrze - sklepienia kolebkowe i krzyżowe. Elewacje klasztoru zostały otynkowane. Okna mają kształt prostokątów. We wnętrzu sklepione krużganki otwierają się na wirydarz półkolistymi arkadami. W krużganku południowym znajduje się przylegająca do prezbiterium, otwarta ostrołukowa arkadą dawna kaplica. Jej ściany zdobią polichromie, m. in. późnogotyckie malowidła z 2 poł. XV i pocz. XVI w. przedstawiające śś. Hieronima, Michała Archanioła i Klarę oraz św. Rocha z aniołem.

W łukach podsklepiennych krużganka znajdują się malowidła ścienne wykonane w 1733 r. przez franciszkańskiego malarza Adama Swacha, przedstawiające osiemnaście scen z życia św. Franciszka.

Obiekt dostępny dla zwiedzających. Bliższe informacje na temat parafii oraz godziny Mszy Św. są podane na stronie internetowej www.parafia.pyzdry.pl

Na terenie zespołu klasztornego (skrzydło wschodnie) znajduje się Muzeum Regionalne. Ekspozycja muzealna poświęcona jest dziejom Pyzdr i okolic. Dla zwiedzających są dostępne również krużganki, w których znajdują się polichromie z XIV-XVIII w. Bliższe informacje, godziny otwarcia oraz ceny biletów są podane na stronie internetowej Urzędu Mista i Gminy w Pyzdrach www.pyzdry.pl. Informacje na temat biblioteki publicznej na stronie bibliotekapyzdry.pl

Oprac. Krzysztof Jodłowski, OT NID w Poznaniu, 30.07.2014 r.

Rodzaj: klasztor

Styl architektoniczny: gotycki

Materiał budowy:  ceglane

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_30_BK.168650, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_30_BK.131764