kościół parafialny pw. Narodzenia Najświętszej Marii Panny - Zabytek.pl
kościół parafialny pw. Narodzenia Najświętszej Marii Panny
Adres
Pszów
Lokalizacja
woj. śląskie, pow. wodzisławski, gm. Pszów
Wymodelowana wypukła światłocieniowa fasada nadaje jej niepowtarzalny, właściwy sobie kształt. Najbliższym kontekstem architektonicznym dla pszowskiego kościoła są świątynie pw. Narodzenia NMP w Minodze pod Krakowem (1733-1736), Zwiastowania NMP w Lechovicach na Morawach oraz kościół pw. śś. Antoniego i Jerzego w Zbarażu na Wołyniu Jana Antonína Gansa. Świątynie te inspirowane były nieistniejącym już dziś kościołem św. Doroty w Wiedniu Matthiasa Steinla z 1702-1704 r. Kościół jest miejscem pielgrzymkowym.
Historia
Pierwszy, drewniany kościół w Pszowie, istniał już prawdopodobnie w średniowieczu. Nosił wezwanie św. Krzyża i został rozebrany w 1811 r. Drugi kościół pw. Wszystkich Świętych, już murowany, został zbudowany najprawdopodobniej w XIII w. i przetrwał do 1743 r.
Obecna świątynia została wzniesiona wg projektu Georga Fridricha Gansa lub jednego z członków jego pracowni z Krnova w latach 1743-1747. Gans w swoim projekcie wykorzystał modne rozwiązania detali architektonicznych rozpowszechnionych przez czeskich architektów. Konsekrując świątynię w 1747 r. nadano jej wezwanie Narodzenia Najświętszej Maryi Panny. Ołtarz nowego kościoła, w którym znalazł się obraz Matki Bożej Pszowskiej, poświęcony został trzy lata później przez biskupa Filipa Gotharda Schaffgotscha. Papież Pius VI w brewe z 3 lipca 1795 r. obdarzył kościół pszowski łaską wieczystego i powszechnego odpustu zupełnego dla wszystkich odwiedzających pod zwykłymi warunkami. Kościół został rozbudowany o dwie wieże w latach 1847-1850, dzięki inicjatywie księdza Pawła Skwary. Świątynię konsekrował w 1862 r. sufragan wrocławski ks. bp Adrian Włodarski. W latach 1877, 1900 i 1923 kościół był malowany. W latach 1908-1909 na wieżach zostały zamontowane nowe kopuły. W latach 60. XX w. usunięto polichromie z 1877 r. (autorstwa Gajy z Żor) , z 1900 i z 1923 r. W 1997 budowla została ogłoszona bazyliką mniejszą przez papieża Jana Pawła II.
Obraz Matki Bożej Pszowskiej (Pani Uśmiechniętej), jest olejną kopią obrazu Matki Bożej Częstochowskiej poświęconą przez potarcie o oryginał. Na odwrocie widniał wizerunek św. Jadwigi. W trakcie transportu płótno zostało uszkodzone. Renowację obrazu przeprowadził w 1723 r. wodzisławski malarz Fryderyk Siedlecki, nadając postaci słowiańskie rysy i rozjaśniając oblicze. Obraz zawieszono na bocznym filarze starego kościoła; w czasie procesji służył jako feretron. Wokół obrazu rozwinął się kult maryjny. Odnotowano pierwsze przypadki uzdrowień, które badała komisja biskupia z Cieszyna w latach 1728-1729. Obraz przeniesiono do bocznego ołtarza. Status gratiosa aut miraculosa obraz otrzymał w lipcu 1732 r., a aktu koronacji dokonał opat cystersów z Rud Raciborskich Rudolf de Strachwitz. Ofiary wotywne umieszczane wokół obrazu były skonfiskowane przez władze Pruskie w 1809 r.; kolejne zostały skradzione w 1976 r. Korony poświęcone przez Jana Pawła II w 1979 r. wraz z wotami skradziono w 1989 r.; po odnalezieniu zawieszono w 1990 r. a oficjalna koronacja obrazu (Nomine Et Auctoritate Ipsius Summi Pontificis) odbyła się w 2002 roku.
Opis
Kościół wzniesiony na wzgórzu w północnej części miasta, przy drodze do Raciborza. Zbudowany w stylu barokowym, murowany z kamienia i cegły na planie prostokąta. Jednonawowy, pięcioprzęsłowy, z niewyodrębnionym prezbiterium zwróconym na pn. i zamkniętym półkolistą absydą. Zamiast transeptu posiada dwie symetrycznie usytuowane prostokątne przybudówki. W zachodniej części świątyni mieści się zakrystia, do której przylega kolejna przybudówka.
Fasada dwukondygnacyjna, flankowana dwoma wieżami o trzech kondygnacjach, na planie kwadratu, z wejściami w przyziemiu. W wieżach nisze, w których umieszczone rzeźby św. Piotra i św. Pawła. W wypukłej, centralnej części fasady znajduje się główne wejście obramowane półkoliście i zwieńczone portalem; na poziomie drugiej kondygnacji głęboka nisza zwieńczona wklęsło-wypukłym szczytem. Bryła korpusu nakryta nad nawą i prezbiterium wspólnym dachem dwuspadowym, zakrystia i kruchta nakryte oddzielnymi dachami trójspadowymi.
Wnętrze świątyni przykryte sklepieniem kolebkowym z lunetami. Na sklepieniu rekonstrukcja polichromii z 1877 r. wykonana przez prof. Stanisława Kluskę w 2006 r. Ściany rozczłonkowane parami pilastrów na wysokich cokołach. W każdym przęśle nawy znajdują się głębokie, półkoliście zamknięte wnęki ołtarzowe. Wystrój wnętrz reprezentuje w całości bogaty styl barokowy. W ołtarzu głównym umieszczony jest w ozdobnej ramie obraz Matki Boskiej Pszowskiej. Ołtarze boczne zdobione obrazami: św. Anny Samotrzeciej, św. Antoniego i św. Józefa oraz rzeźbami. W nawie dekorowana płaskorzeźbami przedstawiającymi ewangeliczne motywy barokowa ambona oraz chrzcielnica. W kościele znajdują się organy o dwóch manuałach i 41 (38) głosach zaprojektowane przez Paula Berschdorfa z Nysy. Podczas remontu w latach 90 XX w. dodano do nich Glockenspiel . Teren wokół kościoła ogrodzony murem z bramą i furtkami, z pozostałościami cmentarza i mauzoleum.
Obiekt dostępny dla zwiedzających.
Oprac. Aleksandra Bednarska, OT NID w Katowicach, 13-12-2015 r.
Rodzaj: kościół
Styl architektoniczny: barokowy
Materiał budowy:
ceglane
Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków
Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_24_BK.101890, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_24_BK.321004