Stanowi cenny przykład drewnianej architektury typowej dla terenów Górnego Śląska, reprezentujące różne typy budynków mieszkalnych oraz użytkowych. Na uwagę zasługują również wnętrza urządzone w oparciu o autentyczne przedmioty. Dodatkowo o wartości obiektu świadczy fakt lokalizacji na terenie Parku Dworskiego w Pszczynie, zwiększając jego ofertę tematyczną, oraz wpis zespołu na Szlak Architektury Drewnianej województwa śląskiego w obrębie pętli pszczyńskiej.

Historia

W 1972 r. działacze Towarzystwa Miłośników Ziemi Pszczyńskiej podjęli inicjatywę mającą na celu ochronę regionalnej architektury drewnianej, co wiązało się bezpośrednio z badań terenowych w trakcie których stwierdzono zły stan wspomnianych obiektów, a także liczne plany rozbiórki przez właścicieli. W 1973 r. społecznicy sporządzili wstępny projekt skansenu i wystąpili do ówczesnego burmistrza Pszczyny Bronisława Ptaka z prośbą o możliwość lokalizacji ,,Zagrody Wsi Pszczyńskiej’’ w obrębie Parku Dworskiego. Budowę rozpoczęto w 1973 roku, jako pierwszy do skansenu trafił XVIII wieczny spichlerz z Rydułtowic-Dębiny. Kolejny obiekt w postaci chałupy mieszkalnej z Grzawy z 1831 r., przeniesiono do skansenu w 1974 r., 30 kwietnia trafiła tu również XVIII wieczna ośmioboczna stodoła z Kryr w której prezentowane są wiejskie środki transportu. Na przestrzeni lat do skansenu trafiły budynki w postaci m.in. masztelni z Wisły Wielkiej z 1799 roku, wewnątrz której znajduje się ekspozycja prezentująca sprzęty rolnicze, stodółki Biedniacka z Kobielic przeniesionej na w 1978 roku, wśród starodrzewu rozmieszczono również Kuźnię z Goczałkowic, Wozownięz Miedźnej, a także spichlerz dworski z Czechowic czy młynek wietrzny z Zebrzydowic. Wśród ekspozycji na uwagę zasługuje wiata bramna zlokalizowana obok chałupy mieszkalnej z Grzawy, pierwotnie stanowiła otoczenie drewnianego kościółka z Golasowic który został zniszczony w 1974 r. w trakcie pożaru, a brama staraniem Miłośników Ziemi Pszczyńskiej i za zgodą księdza została przeniesiona i wkomponowana w istniejące już ogrodzenie stanowiąc przez wiele lat główne wejście do skansenu, jedyny element o charakterze sakralnym stanowi neogotycka kapliczka z Poręby. W ostatnich latach teren skansenu powiększono o obiekty przeznaczone pod obsługę turystów, wykonano również nowy układ komunikacyjny i oświetlenie zewnętrzne, nowa zabudowa techniczne nie stanowi jednak obiektów zabytkowych, a jedynie stylizowane.

Opis

Skansen ,,Zagroda Wsi Pszczyńskiej’’ położony jest wzdłuż ulicy Parkowej, we wschodniej części parku dworskiego w Pszczynie. Zespół zajmuje powierzchnię ponad 2 hektary, powstał na planie zbliżonym do trójkąta wyznaczonego przy pomocy przepływającej w części północnej rzeki Pszczynki oraz biegnącej w części południowej ulicy Parkowej. Starsza część zespołu powstała w I fazie znajduje się w części wschodniej, poszczególne obiekty malowniczo wkomponowano pomiędzy sędziwy starodrzew zbudowany m.in. przez dęby. Całość posiada naturalny, krajobrazowy charakter z płynnie poprowadzoną komunikacją łączącą poszczególne budynki. Nowa część powstała w wyniku rozbudowy, znajduje się na zachód od pierwotnego założenia, składa się ze stylizowanych obiektów stanowiących budynki użyteczne dla potrzeb turystyki, jedyny translokowany obiekt stanowi XIX wieczny Młyn Wodny z Bojszów. Wśród elementów budujących wnętrza oprócz samej zabudowy oraz zieleni wysokiej wymienić należy położoną w części północnej zagrodę ze zwierzętami, małą architekturę w postaci studni, pergoli, pasieki czy neogotyckiej kapliczko słupowej, a także zlokalizowany w centralnej części założenia zbiornik wodny z niewielkim drewnianym pomostem. Wszystkie te elementy wprawiają w odpowiedni nastrój i kształtują sielski charakter miejsca. Jeśli chodzi o samą architekturę do najcenniejszych i najstarszych budynków w obrębie skansenu należy m.in. spichlerz dworski z Czechowic powstały w 1784 roku. Jest to drewniany budynek, wzniesiony w konstrukcji sumikowo-łątkowej na rzucie prostokąta, jest to najstarszy obiekt w obrębie zagrody. Na terenie skansenu mamy do czynienia z obiektami wpisanymi do rejestru zabytków w postaci: chałupy z Grzawy która powstała w 1831 r., jest to drewniany budynek, o rzucie prostokąta, wykonany w konstrukcji wieńcowej na podwalinie z kamienia, o zwartej bryle nakrytej dachem przyczółkowym. Wiaty bramnej z XIX w., stanowiącej pierwotnie fragment drewnianego ogrodzenia kościoła z Golasowic, zniszczonego przez pożar w 1974 roku. Brama została wykonana w konstrukcji słupowo-mieczowej, na rzucie kwadratu, nakryta jest dachem namiotowym pokrytym gontem, wzmocniona dodatkowo zastrzałami. Kuźni z Goczałkowic obiekt powstał w XIX w., w konstrukcji zrębowej na podwalinie z kamienia łamanego. Obiekt charakteryzuje się zwartą bryłą wzniesioną na rzucie prostokąta, nakrytą dachem dwuspadowym z wydatnym okapem. Masztalni z Wisły Wielkiej powstałej w 1799 r. w konstrukcji zrębowej z przybudówką konstrukcji sumikowo-łątkowej. Obiekt charakteryzuje się zwartą bryłą wzniesioną na rzucie prostokąta, nakrytą dachem dwuspadowym z wydatnym okapem. Jest to typowy budynek wąsko frontowy z dwuskrzydłową bramą. Spichlerza z Rudołtowic-Dębiny obiekt powstał w XVIII w. w konstrukcji zrębowej na rzucie prostokąta. Obiekt jest dwukondygnacyjny, a jego bryła nakryta jest dachem dwuspadowym z wydatnymi przydaszkami w ścianach szczytowych. Wśród ekspozycji wyróżnia się również osiemnastowieczna ośmioboczna stodoła z Kryr jest to drewniany budynek, o rzucie wydłużonego ośmioboku, wykonany w konstrukcji sochowo-ślemieniowej z łączeniem na tak zwany jaskółczy ogon. Poza wymienionymi wyżej obiektami w skład zespołu zabudowy ,,Zagroda Wsi Pszczyńskiej’’ wchodzą także: stodółka z Kobielic (1811 r.), wozownia z Miedźnej (XIX w.), szopa na siano z Frydku, młyn z wiatrakiem z Zebrzydowic (1904 r.), pasieka, młyn wodny z Bojszów (XIX w.), studnia z Łąki, wozownia z Warszowic, neogotycka kapliczka słupowa z Poręby, zagrody ze zwierzętami, karczma, informacja turystyczna, altana z pomostem oraz informacja turystyczna.

Obiekt ogólnie dostępny od poniedziałku do niedzieli, godziny otwarcia są uzależnione od pory roku. Aktualne informacje odnośnie godzin otwarcia i cennika na stronie http://www.skansen.pszczyna.pl/.

Oprac. Agata Mucha, OT NID w Katowicach, 12.09.2014 r.