Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

wiatrak holender - Zabytek.pl

wiatrak holender


wiatrak 2. poł. XIX w. Pszczółki

Adres
Pszczółki

Lokalizacja
woj. pomorskie, pow. gdański, gm. Pszczółki

Cenny przykład drewnianego wiatraka typu holenderskiego, jeden z ostatnich zachowanych obiektów w województwie pomorskim i jedyny istniejący w powiecie gdańskim.

Historia

Pszczółki (niem. Hohenstein) położone są na pograniczu Żuław Wiślanych i Pojezierza Starogardzkiego. Pierwsza znana wzmianka o miejscowości pochodzi z 1307 r. i dotyczy zakończenia sporu granicznego między należącym do cystersów Skowarczem a villam Psolcicz. W 1335 r. mistrz krzyżacki Dietrich von Altenburg nadaje wsi, liczącej 33 łany, prawo chełmińskie. Od początku XV w. we wsi była karczma.

Najwcześniejsza informacja o istnieniu w miejscowości wiatraka pojawiła się w spisie powszechnym z 1869 r. Pszczółki liczyły wówczas 475 mieszkańców, we wsi była szkoła, dwie karczmy i wiatrak. Na mapie topograficznej z 1862 r. ujmującej Pomorze Gdańskie (Bande II, Blatt 3 Mühlbanz, skala ok. 1:25000) został zaznaczony wiatrak po wschodniej stronie linii kolejowej Gdańsk-Tczew - stąd wniosek, że wzmianka z 1869 r. nie dotyczy omawianego „holendra”, ale nieistniejącego już koźlaka w rejonie ob. ul. Polnej. Z dostępnych materiałów wynika, że wiatrak przy ul. Tczewskiej został zbudowany w XIX w., po 1869 roku. W latach 60-tych XX w. nieużytkowany i niekonserwowany obiekt zaczął grozić zawaleniem. W 1970 r. wiatrak przeszedł kapitalny remont, obejmujący m.in. wymianę belek stropowych, krokwi, odeskowania ścian i czapki wiatraka, wykonanie 4 skrzydeł, wzmocnienie podmurówki; wnętrza adaptowano na kawiarnię. Obecnie obiekt od wielu lat jest własnością prywatną.

Opis

Obiekt jest usytuowany w południowej części Pszczółek w odległości ok. 100 m od drogi Gdańsk-Tczew, po jej wschodniej stronie. Wiatrak jest typu holenderskiego (budynek jest stały i mocno posadowiony, a obraca się jedynie dach, tzw. czapa wraz z wałem obrotowym skrzydeł), zaliczany do grupy żuławskiej, przemiałowy. Oparty na planie regularnego ośmioboku, drewniany, konstrukcji słupowo-ramowej na niskim cokole murowanym z cegły, podpiwniczony. Wieża trzykondygnacyjna, zwężająca się ku górze, szalowana poziomo deskami na zakład, zwieńczona ruchomym dachem (tzw. czapą) krytym gontem. Czapa osadzona na specjalnym łożysku na poziomie gzymsu wieńczącego kryje wał główny, do którego umocowane są cztery skrzydła żaluzjowe. Na parterze w osi ściany frontowej i tylnej drzwi drewniane, deskowe, jednoskrzydłowe; na osi co drugiego boku na każdym poziomie małe okno drewniane, kwadratowe, czteropodziałowe. Wnętrze każdej kondygnacji jednoprzestrzenne.

Na poddaszu pod czapą umocowany jest poziomo wał główny (skrzydłowy). Skrzydła wprawiają w ruch obrotowy poziomy wał z osadzonym dużym kołem przekładni (palczastym); następnie za pomocą poziomego zazębiającego się z kołem palczastym cywia jest przenoszony na pionowy wał, przechodzący przez wszystkie kondygnacje po parter. Obroty tego wału poprzez kolejne przekładnie przenoszą energię na urządzenia młyńskie (złożenia kamieni mogą być umieszczone na wszystkich kondygnacjach).

Własność prywatna. Obiekt dostępny z zewnątrz.

Oprac. Teofila Lebiedź-Gruda, OT NID w Gdańsku, 03-09-2015 r.

Rodzaj: wiatrak

Styl architektoniczny: nieznana

Materiał budowy:  drewniane

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_22_BL.13351, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_22_BL.35146