Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

zespół dworsko-parkowy - Zabytek.pl

zespół dworsko-parkowy


dwór koniec XIX w. Przyszowice

Adres
Przyszowice, Gierałtowicka

Lokalizacja
woj. śląskie, pow. gliwicki, gm. Gierałtowice

Jest to reprezentatywny w skali Górnego Śląska przykład niewielkiej, eklektycznej rezydencji możnowładczej, powstałej w wyniku rozbudowy niewielkiego pałacu z pocz.

XIX w. O wartości zabytkowej obiektu decyduje przede wszystkim dość dobrze zachowana, przekształcona jedynie w niewielkim zakresie forma zewnętrzna pałacu oraz neobarokowy i neorenesansowy wystrój zewnętrzny.

Historia

Pałac w pierwotnej formie wzniesiony został po 1815 r. przez rodzinę von Raczek, nowych właścicieli Przyszowic, przypuszczalnie w miejscu wcześniejszego dworu. Pełniący rolę głównej siedziby rodowej von Raczków pałac, początkowo był niewielkim, dwuskrzydłowym i dwukondygnacyjnym obiektem, odpowiadającym wsch. partii obecnego założenia. Ok. 1890 r. Franz von Raczek znacząco rozbudował pałac w formie eklektycznej. W ramach rozbudowy obiekt powiększony został od zach. o część reprezentacyjną, a cała bryła urozmaicona została asymetrycznie rozmieszczonymi ryzalitami i wieżami oraz podporządkowana nowemu zorientowaniu w kierunku pd. Ponadto powiększono o 8 h i przekształcono założenie parku krajobrazowego. W okresie międzywojennym założenie pałacowo-parkowe wykupiło Zgromadzenie Sióstr Jadwiżanek z Katowic-Bogucic, które częściowo przekształciło układ wewnętrzny pałacu w związku z adaptacją na dom rekolekcyjno-wypoczynkowy. W 1938 r. zniszczeniu na skutek pożaru uległo m.in. zwieńczenie wieży przy skrzydle wsch. Kolejny pożar pałacu miał miejsce w 1945 r. w związku działaniami wojennymi. Od 1958 r. prowadzono działania związane z odbudową i przystosowaniem obiektu na cele gmachu użyteczności publicznej. W latach 80. XX w. rozebrano usytuowany od wsch. ryzalit z dwukondygnacyjnym tarasem i schodami. W ostatnio latach prowadzone były prace remontowo-konserwatorskie, związane z odnowieniem elewacji pałacu, jak i działania pielęgnacyjne w parku.

Opis

Zespół pałacowo-parkowy znajduje się w pd.-wsch. części Przyszowic, na wsch. od ul. Gierałtowickiej i Zamkowej, w niedalekim sąsiedztwie kościoła par. pw. Św. Jana Nepomucena. Założenie parku krajobrazowego rozlokowane jest na nieregularnym, wydłużonym na osi pn.-pd. planie, ograniczonym od pn. ul. Gliwicką, a od pd. ul. Polną. W środkowej części parku usytuowany jest XIX-w. pałac, otoczony d. od pn. i pd. zespołem zabudowy gospodarczej. Od pd.-wsch. strony pałacu znajduje się niecka historycznego stawu parkowego.

Pałac jest obiektem eklektycznym, murowanym z cegły, otynkowanym, wzniesionym na rzucie litery L, złożonym z dwóch podpiwniczonych, zróżnicowanych chronologicznie skrzydeł z XIX w. W asymetrycznej, dwuskrzydłowej bryle pałacu daje się wyróżnić jednopiętrowy, kryty dachem dwuspadowym korpus główny, odpowiadający wsch. partii skrzydła zach., flankowany dwoma ryzalitami. Pozorny ryzalit zach. zwieńczony jest wysokimi, neobarokowymi szczytami umieszczonymi od pn. i pd. Wysunięty ku pd., zwieńczony od pd. i pn. neobarokowymi szczytami ryzalit wsch., właśc. skrzydło wsch., ujęty jest od pd. narożną, okrągłą, czterokondygnacyjną wieżą, z kolei od wsch. i pn. dodatkowymi, krótkimi ryzalitami.

Elewacje pałacu urozmaicone są eklektycznym wystrojem architektonicznym, podporządkowanym podziałom horyzontalnym. Kompozycja poszczególnych, wieloosiowych elewacji złożona jest z wyodrębnionej strefy cokołowej, rzędów dość symetrycznie rozmieszczonych na obu kondygnacjach otworów okiennych oraz profilowanego gzymsu wieńczącego. Prostokątne i zamknięte łukiem pełnym, pojedyncze i zdwojone otwory okienne zaakcentowane są zróżnicowanymi, neorenesansowymi i neobarokowymi obramieniami. Partie ryzalitowe, ujęte w narożach pozornym boniowaniem bądź lizenami, zwieńczono neobarokowymi, szczytami ze spływami. Usytuowane od pd. i poprzedzone okazałymi schodami wejście główne do pałacu zaakcentowane jest bogato zdobionym, neobarokowym portalem flankowanym pilastrami i zwieńczonym wolutowym szczytem, w których umieszczono kartusze herbowe von Raczek i von Ludwig.

Znacząco przekształcony w okresie przed- i powojennym i zmodernizowany układ wnętrz składa się zasadniczo z dwóch traktów pomieszczeń przedzielonych wewnętrznym korytarzem i skomunikowanych za pomocą dwóch klatek schodów w środkowej i wsch. części obiektu. Główne wejście, ulokowane od pd., prowadziło pierwotnie do reprezentacyjnej sieni, wtórnie podzielonej już w l. 30. XX w.

Zabytek dostępny.

Oprac. Agnieszka Olczyk, OT NID w Katowicach, 17-11-2015 r.