baszta zamkowa, tzw. Wieża Głodowa - Zabytek.pl
Adres
Przewóz
Lokalizacja
woj. lubuskie, pow. żarski, gm. Przewóz
Wzniesiona została w 2. poł. XIII w. z cegły i kamienia. Znajduje się na górującym nad miejscowością wzniesieniu na terenie komunalnego parku. Zachowana wieża jest jednym z niewielu tego typu zabytków w woj. lubuskim. Wieża stanowi istotny element w krajobrazie kulturowym powiatu żarskiego.
Historia
Przewóz, leżący nad Nysą Łużycką, był w średniowieczu jedną z ważniejszych miejscowości z przeprawą rzeczną, położonych na zachodnich krańcach ówczesnej Polski. Przypuszczalnie już w 1018 r. Bolesław Chrobry przyłączył ją do Polski. W czasie rozbicia dzielnicowego Przewóz znalazł się w granicach Śląska. Przechodził rożne etapy rozwoju, od grodu strzegącego przeprawy traktu, przez znaczącą osadę targową, do miasta lokowanego z inicjatywy książąt głogowskich, w 2. poł. XIII wieku. Miasto lokowane zostało na wschód od warownego grodu. W XIII i XIV w. Przewóz jako lenno podlegało żarskiemu rodowi von Packów, a następnie rodzinie von Bilbersteinów. Rodzina von Packów otrzymała Przewóz jako lenno od Henryka Brodatego. Być może to za panowania Urlicha von Packa zbudowano zamek na miejscu dawnego grodu. Zachowana do dziś wieża jest pozostałością gotyckiego zamku. Sam zamek zniszczono w czasie wojny trzydziestoletniej i nigdy go nie odbudowano. W XIX w. istniały jeszcze czytelne ruiny budowli, które potem rozebrano. W dzisiejszym herbie Przewozu nawiązano do tej historycznej budowli. Umieszczona pośrodku trzywieżowa budowla symbolizuje zamek książęcy, będący na przełomie XV i XVI w. siedzibą księstwa przewozkiego. W XIV i XV w. miasto przechodziło we władanie kolejnych właścicieli. Okresowo Przewóz podlegał Henrykowi jaworskiemu, Bolkowi świdnickiemu, monarchii brandenburskiej i elektorom saskim. W 1413 r. miasto kupił Jan I żagański. Po jego śmierci księstwo żagańsko-głogowskie podzielono między czterech synów. Między braćmi doszło do konfliktu, który doprowadził do długoletniej walki o zdobycie prymatu nad całymi włościami. Z pozostawionego majątku w 1449 r. utworzono księstwo przewozkie, które otrzymał jeden z braci, Jan II żagański. Wojny między braćmi trwały aż do 1472 r., kiedy to Jan II pokonał w Żaganiu swojego brata, Baltazara i uwięził go w wieży na przewozkim zamku. Zamknięty w lochu wieży Baltazar zmarł śmiercią głodową po dwóch miesiącach. Od tej chwili wieża nosi nazwę Wieży Głodowej. Jan II po kilku miesiącach, jeszcze w 1472 r., księstwo żagańskie wraz z Przewozem sprzedał książętom saskim. Okres przynależności Przewozu do Sasów należy datować do 1545 roku. Następnie miasto funkcjonowało pod berłem cesarskim, a od 1740 - pruskim.
Niewątpliwie walory krajoznawcze Przewozu i okolic sprawiły, że od 1885 r. zaczęto organizować na jego terenie znane w całych Niemczech festiwale folklorystyczne. Coroczną imprezę organizowano na wzgórzu zamkowym, które podczas trzy tygodniowych obchodów przekształcano w scenę teatralną. Kulminacyjnym punktem programu było plenerowe widowisko historyczne, osnute na motywach tragicznej śmierci Baltazara w wieży przewozkiego zamku. Impreza ta przyczyniła się do rozwoju gospodarczego miasta i wzrostu zamożności jego mieszkańców. W tym czasie w Przewozie powstało 11 restauracji, pięć kawiarni, 16 piwiarni i winiarni oraz trzy hotele. W końcu XIX w. zlikwidowano mury miejskie, a rozwój przestrzenny miasta poszedł w kierunku pn. wsch. od starego miasta.
II wojna światowa, a zwłaszcza wyzwolenie, przyczyniły się do znacznych strat w substancji miasta. Zniszczeniu uległo 50 proc. zabudowy, co skutkowało odebraniem Przewozowi praw miejskich. Nie zachowała się jednak dokumentacja dotycząca przebiegu późniejszych prac budowlanych i konserwatorskich prowadzonych przy Wieży Głodowej.
Opis
Wieża Głodowa znajduje się ok. 300 m na zachód od śródmieścia Przewozu, na terenie parku zagospodarowanego alejkami i placami zabaw dla dzieci. Na wzgórzu, w jego południowej części, znajduje się cylindryczna wieża, tzw. Wieża Głodowa, datowana na 2. poł. XIII w., będąca wolnostojącym elementem zamku książęcego.
Zbudowano ją z materiału kamienno-ceglanego, w formie regularnego, masywnego cylindra. Fundament z cokołem o wysokości do 1 m wzniesiono z kamienia polnego. Wyżej są ściany ceglane ze śladami przemurowań. Obiekt ma 22 m wysokości, jego średnica u podstawy wynosi 11 m, a mury osiągają grubość ok. 4 m. Na wysokości ok. 6 m umieszczono ostrołuczny otwór wejściowy. W wyższej partii ściany znajdują się niewielkie, kwadratowe szczeliny wentylacyjne. Na ścianie umieszczono tablicę informacyjną o śmierci głodowej w 1472 r. księcia Baltazara.
W chwili obecnej wieża znajduje się w średnim stanie technicznym, ma niewielkie ubytki cegieł na całej wysokości ściany. Uszkodzoną koronę wieży porasta mech i trawa. Obiekt wymaga przeprowadzenia odpowiedniego zabezpieczenia i konserwacji, które powstrzymają niszczenie budowli. Miejsce to po odpowiednim wyeksponowaniu może na nowo stać się atrakcją turystyczną Przewozu.
Obiekt jest własnością samorządową. Zapewniony jest swobodny dostęp do obiektu. Wieża stanowi jedną z głównych atrakcji zarówno dla mieszkańców Przewozu, jak i turystów odwiedzających województwo lubuskie.
Oprac. Krzysztof Słowiński, OT NID w Zielonej Górze, 27.06.2014 r.
Rodzaj: architektura obronna
Styl architektoniczny: nieznana
Materiał budowy:
ceglane
Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków
Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_08_BL.10716, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_08_BL.16220