Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

linia kolei wąskotorowej Przeworsk-Dynów - Zabytek.pl

linia kolei wąskotorowej Przeworsk-Dynów


infrastruktura kolejowa 1890 - 1904 Przeworsk

Adres
Przeworsk

Lokalizacja
woj. podkarpackie, pow. przeworski, gm. Przeworsk (gm. miejska)

Dobrze zachowana linia kolejowa z infrastrukturą towarzyszącą (budynki, budowle, urządzenia, układ torowy, zabytkowy tabor) jest unikalnym w skali międzynarodowej, funkcjonującym do dzisiaj zespołem zabytków techniki.

Znajduje się tu jedyny w Polsce i jeden z najdłuższych w Europie tunel na linii wąskotorowej. Linia posiada także wybitne walory krajobrazowe.

Historia

W lutym 1987 r. Komisja Kolejowa Sejmu krajowego we Lwowie pozytywnie zaopiniowała wniosek księcia Andrzeja Lubomirskiego, właściciela cukrowni w Przeworsku, dotyczący budowy normalnotorowej linii kolejowej z Przeworska do Dynowa. Wniosek poparły okoliczne gminy, miasta i właściciele ziemscy. 15 lutego 1897 r. Sejm podjął uchwałę o przyznaniu gwarancji finansowej na 2/3 kosztów budowy. Projekt linii opracował inż. Gwalbert Ziembicki, a projekt szczegółowy inż. Maurycy Machalski. Na skutek zastrzeżeń władz wojskowych zmieniono koncepcję kolei - zaprojektowano linię wąskotorową o rozstawie 760 mm, z pokonaniem Żarnowskiej Góry poprzez budowę tunelu, możliwego do wysadzenia w powietrze w razie zagrożenia wojennego. Budowę kolei rozpoczęto w 1900 roku. Koncesję na budowę linii otrzymał 15.02.1902 r. książę Andrzej Lubomirski. 14.06.1902 r. Wydział Krajowy we Lwowie ogłosił przetarg. Na wykonawcę linii wybrano firmę Gwalbert Ziembicki i Feliks Ilnicki. Konstrukcje mostowe wykonało Pierwsze galicyjskie towarzystwo akcyjne budowy wagonów i maszyn w Sanoku. Firma ta dostarczyła także wagony osobowe i towarowe. 4 lokomotywy parowe, tendrzaki, o układzie osi 0-3-1 i oznaczeniu Uv dostarczyła firma Krauss & Co w Linzu. Budowa tunelu trwała od 23.02.1903 do 1.05.1904 r. Linia została uruchomiona 8.09.1904 r. W jej przebiegu otwarto stacje: Przeworsk, Krzeczowice, Kańczuga, Jawornik Polski, Bachórz, Dynów oraz przystanki i ładownie: Urzejowice, Łopuszka Wielka, Hadle Szklarskie, Szklary. Stację Manasterz otwarto 8.07.1906 r. Kolej służyła głównie do przewozu buraków cukrowych, transportowano także inne towary oraz prowadzono przewozy pasażerskie. 30.09.1908 r. ukonstytuowało się Towarzystwo Akcyjne „Kolej lokalna Przeworsk-Dynów”. Przewodniczącym Rady Zawiadowczej wybrano księcia Lubomirskiego. 25.11.1908 r. otwarto przystanek Zagórze. Podczas 1 wojny światowej zniszczone zostały mosty na Mleczce i część budynków. Rosjanie zdewastowali i częściowo wywieźli tabor. W 1916 roku odbudowano mosty i uruchomiono kolej. W 1918 roku kolej przeszła pod zarząd państwowy. Odbudowano zniszczone budynki oraz uzupełniono tabor. 1.08.1925 r. kolej zwrócono Towarzystwu Akcyjnemu. W końcu 1935 r. wyprodukowano w warsztatach kolejki motorowy szynobus, 2 lata później uruchomiono drugi pojazd tego typu. 7.09.1939 r. zbombardowana został stacja w Przeworsku. W czasie okupacji hitlerowskiej kolej była eksploatowana przez Ukraińców, którzy doprowadzili do dewastacji obiektów oraz taboru, w szczególności parowozów. Po wyzwoleniu kolej uruchomiono już 1.08.1944 r. Przekazano ją pod przymusowy zarząd państwowy. 6.10.1947 r. kolej upaństwowiono i przekazano PKP. Zbudowano nowy budynek stacji w Przeworsku oraz przebudowano kilka innych budynków. W 1951 roku zmieniono szerokość toru na 750 mm. W latach 50-tych wprowadzono pierwsze lokomotywy spalinowe. Trakcję parową zlikwidowano w 1983 roku. W 1991 roku zlikwidowano przewozy pasażerskie. W 1993 roku uruchomiono przewozy turystyczne „Expresem Pogórzanin”. W latach 2002-2012 kolejka była eksploatowana przez Stowarzyszenie Kolejowych Przewozów Lokalnych w Kaliszu. 1.01.2013 r. przeszła pod zarząd Starostwa Powiatowego w Przeworsku.

Opis

Zespół kolejki wąskotorowej Przeworsk - Dynów złożony jest z linii kolejowej o dł. 46 km, zespołów stacji i przystanków kolejowych z budynkami, budowlami, układem torowym, urządzeniami oraz zielenią, tunelu, mostów, wiaduktów oraz wybranych elementów taboru kolejowego.

Linia kolejowa

Torowisko wraz z zwrotnicami, wykolejnicami, podtorzem, nasypami, mostami, wiaduktami i przepustami, urządzeniami sygnalizacyjnymi i oznakowaniem.

Przeworsk Wąski

Budynki: w rejonie stacji parterowe posterunek rewidentów i magazyn oraz 1-piętrowy budynek mieszkalny, w km 0,6+57 parterowa lokomotywownia z zachowanymi urządzeniami. Budowle: rampa przeładunkowa i rampa transporterowa w km 1,0+62 do 1,2+0. Urządzenia: semafor wjazdowy w km 0,5+65, dźwignie semaforowe, naprężacz pędni drutowej i żuraw do nawadniania parowozów na stacji, żuraw do nawęglania parowozów obok lokomotywowni, zwrotnice i wykolejnice w rejonie stacji, lokomotywowni i przeładowni. Tabor: pług odśnieżny S 3001-0 na torze obok lokomotywowni i wózek do nawęglania parowozów obok żurawia w zasieku węglowym.

Krzeczowice

Budynki: parterowy budynek stacji, zrujnowany. Budowle: rampa przeładunkowa. Urządzenia: zwrotnice i wykolejnice. Zieleń: lipy i kasztanowce.

Kańczuga

Budynki: parterowy budynek stacji, murowany, z piętrowym ryzalitem i podcieniem na drewnianych słupach od strony torów, 2-kondygnacyjna wieża ciśnień z muru pruskiego, parterowy magazyn, drewniany. Budowle: kamienna rampa ładunkowa. Urządzenia: semafor wjazdowy w km 15,0+4, dźwignie semaforowe, naprężacz pędni drutowej, żuraw do nawadniania parowozów, zwrotnice, wykolejnica i wskaźniki czoła pociągu. Zieleń: jesiony i dąb.

Łopuszka Wielka

Budynki: budynek stacji parterowy, murowany, drewniany szalet z ozdobnym detalem, magazyn - pudło krytego wagonu towarowego. Urządzenia: zwrotnice i wykolejnica. Zieleń: jesiony - pozostałość alei dojazdowej.

Manasterz

Budynki: parterowy budynek stacji, murowany z podcieniem na drewnianych słupach od strony torów, parterowy magazyn, drewniany. Urządzenia: zwrotnice i wykolejnice. Zieleń: lipy i kasztanowiec.

Zagórze

Budynek przystanku parterowy, drewniany.

Hadle Szklarskie

Budynek stacji parterowy, drewniany. Urządzenia: zwrotnice, wykolejnice, wskaźnik czoła pociągu. Zieleń: robinia akacjowa.

Jawornik Polski

Budynki: budynek stacji i suszarnia piasku parterowe, murowane, magazyn i budynek gospodarczy - pudła krytych wagonów towarowych. Urządzenia: semafor wjazdowy w km 32,7+78, naprężacze pędni drutowej, żuraw do nawadniania parowozów, zwrotnice, wykolejnice, wskaźnik czoła pociągu. Zieleń: lipy.

Szklary

Tunel o dł. 602 m, sklepienie z bloków kamiennych i betonu, wyloty zaopatrzone są w drewniane przedsionki zamykane bramami. Budynek drewnianego schroniska obsługi tunelu jest zrujnowany. Urządzenia ładowni: zwrotnice, wykolejnice, wskaźniki czoła pociągu i końca bocznicy.

Bachórz

Budynek stacji parterowy, murowany, z podcieniem na drewnianych słupach od strony torów. Urządzenia: semafor wjazdowy koło karczmy „Pod Semaforem” przeniesiony z Jawornika Polskiego, zwrotnice, wykolejnice. Zieleń: lipy, kasztanowce, aleja dojazdowa z kasztanowców. Tabor: wagon osobowy typu 1AW Bxhpi 358-0, wapniarka Swddxh 4726-5, węglarka Wddx 8694-2, węglarka samowyładowcza Wddxh 9317-9, platforma kłonicowa Pdxh 6588-3, wózki leśne Sld 2861-0 i Sldh 3065-7.

Dynów

Budynki: budynek stacji 1-piętrowy z parterową częścią od pd., przy niej od strony torów podcień na drewnianych słupach, dawny budynek zarządu kolei 1-piętrowy, murowany, magazyn parterowy, drewniany z drewniany rampami od strony torów i placu dworcowego. Urządzenia: semafor wjazdowy w km 45,5+0, naprężacz pędni drutowej, zwrotnice, wykolejnice, wskaźniki czoła pociągu. Zieleń: lipy.

Mosty

Przeworsk - Mokra Strona, na rzece Mleczce, 2-przęsłowy, stalowy, kratownicowy, łukowy, przyczółki kamienne, filar betonowy.

Urzejowice, na rzece Mleczka Zachodnia, 1-przęsłowy, stalowy, kratownicowy o pasach równoległych, przyczółki kamienne.

Na granicy Kańczugi, Łopuszki Małej i Łopuszki Wielkiej, na potoku Mleczka, 1-przęsłowy, sklepiony o konstrukcji murowanej z kamienia i cegły.

Medynia Kańczucka, na potoku, 1-przęsłowy, stalowy, blachownicowy, przyczółki kamienne.

Zagórze, na potoku Brzezinka, 1-przęsłowy, stalowy, blachownicowy, przyczółki kamienne.

Szklary, na potoku Szklarka, 3-przęsłowy, łukowy, konstrukcja murowana z bloków kamiennych i cegły.

Obiekt dostępny dla zwiedzających. Zwiedzanie wnętrz budynków po uzgodnieniu z użytkownikiem.

Oprac. Adam Sapeta, OT NID w Rzeszowie, 06-11-2015 r.