Są one rzadkimi przykładami skalno-wyżynnych budowli obronnych o niedużej skali architektonicznej. Zachowane w Przewodziszowicach relikty murowane, nawarstwienia kulturowe i zabytki ruchome w nich zalegające są bardzo cennym źródłem do poznania architektury obronnej późnego średniowiecza i historii zamku i regionu.

Usytuowanie i opis

Zabytek położony jest około 750 m na północny-wschód od zabudowań wsi. Relikty zamku-strażnicy znajdują się na trudno dostępnym wapiennym ostańcu, którego wysokość w stosunku do sąsiedniego terenu wynosi około 19 m, a wysokość bezwzględna wynosi około 390 m n.p.m. Nieduży zamek prawdopodobnie był dwuczłonowy. Górna część znajdowała się na skale i zajmowała powierzchnię około 1650 m². Relikty górnego zamku stanowią fragmenty muru obwodowego o łącznej długości około 26 m, grubości 1-1,8 m i wysokości od 1,2 do 9,6 m. Można wnosić, że oryginalnie budowla posadowiona na szczycie skały zajmowała powierzchnię około 125 m². Można domniemywać, że u podnóża wapiennej skały prawdopodobnie znajdowało się podzamcze, które posiadało drewniano-ziemne umocnienia.

Historia

Dane na temat zabytku są bardzo skąpe, obiekt nie jest wzmiankowany w źródłach historycznych. W starszej literaturze przedmiotu dominuje pogląd, że wraz z innymi strażnicami przewodziszowickie założenie obronne było ufundowane około połowy XIV w. przez Kazimierza Wielkiego (ur. 1310 - zm. 1370) i wchodziło w skład kazimierzowskiego systemu granicznych umocnień. Natomiast według nowszych hipotez, zamek-strażnica mógł zostać zbudowany przez Władysława Opolczyka (ur. 1326-1332 (?) - zm.1401), co miałoby nastąpić dopiero pod koniec XIV w., a konkretnie w latach 1370-1391. Poza tym wiadomo, że wieś Przewodziszowice istniała już w 1382 r., a w latach 1424-1444 właścicielem zamku-strażnicy był Mikołaj Kornicz zwany Siestrzeńcem. Był on również burgrabią zamku w Będzinie, który otrzymał za zasługi w walce z Zakonem Krzyżackim, a wykorzystywał swoje zamki jako bazy wypadowe dla rozbójniczych wypraw. Między innymi za to w 1434 roku został skazany przez sąd królewski i utracił część swoich włości i wpływów. Nie znamy daty zniszczenia i porzucenia zamku-strażnicy w Przewodziszowicach.

Stan i wyniki badań

Obiekt nie był badany archeologicznie. 

Zabytek jest dostępny przez cały rok.

Oprac. Michał Bugaj, OT NID w Katowicach, 08.10.2014 r.

Bibliografia

• Antoniewicz M., Mikołaj Kornicz Siestrzeniec - sławny burgrabia będziński, Katowice 1987.
• Antoniewicz M., Zamki na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej. Geneza - funkcje - konteksty, Kielce 1998.
• Błaszczyk W., Inwentaryzacja średniowiecznych zamków i strażnic murowanych na wyżynie jurajskiej, „Rocznik Muzeum w Częstochowie” 1966, t. 2, s. 9-34.
• Guerquin B., Zamki w Polsce, Warszawa 1984.
• Kajzer L., Kołodziejski S., Salm J., Leksykon zamków w Polsce, Warszawa 2007.
• Kołodziejski S., Średniowieczne rezydencje obronne możnowładztwa na terenie województwa krakowskiego, Kraków 1994.