Historia

Pałac biskupów obrządku łacińskiego w Przemyślu wzniesiony został w latach 1751-1754 z inicjatywy biskupa Wacława Hieronima Sierakowskiego. Wraz z pałacem powstało zwarte założenie, z dziedzińcem ujętym w dwie obszerne oficyny po bokach. Pałac zachował formę z czasów budowy do 1865 r., kiedy przeprowadzono, z inicjatywy biskupa Monastyrskiego, jego remont oraz dokonano nadbudowy o drugie piętro. Następna przebudowa pałacu miała miejsce w 1895 r., staraniem biskupa ks. Łukasza Ostoi Soleckiego, powiększono go wówczas o trakt ogrodowy, zaopatrując w kaplicę z ryzalitem. Wtedy też nadano mu klasycyzujący wystój zewnętrzny. W początkach XX w., za czasów biskupa Józefa Sebastiana Pelczara, zastąpiono stare oficyny, nowym budynkiem oficynowym, wybudowano ogrodzenie od strony zachodniej, przeprowadzono także zmiany we wnętrzach pałacu, m.in.: przebudowano klatki schodowe a w westybulu wydzielono przedsionek. W tym też czasie, zapewne urządzono ogród, na terenie pozyskanym po rozebraniu oficyn i zmianie wjazdu na teren założenia. W 1933 r. domknięto otwartą dotąd werandę od strony ogrodu, zakładając przeszklenia w arkady i pomiędzy filary. Pałac biskupi pełni do dziś swoją pierwotną funkcję. W budynku oficyny mieści się administracja Kurii Metropolitalnej.

Opis

Zespół pałacowy znajduje się w historycznym centrum miasta Przemyśla, na stoku wzgórza zamkowego, w bezpośrednim sąsiedztwie katedry, po jej północnej stronie.

Pałac ulokowano w południowej części założenia, frontem zwrócony na południe, ku katedrze. Wybudowany na rzucie prostokąta, z dwoma ryzalitami tylnymi od północy, z wnętrzem o trzech traktach podłużnych i trzech poprzecznych, z obszernym westybulem i schodami na osi. Bryła pałacu, częściowo podpiwniczona, zwarta, dwupiętrowa, przekryta jest dachem czterospadowym nad zasadniczą częścią i trzyspadowymi zadaszeniami ryzalitów. Pałac wymurowano z cegły, z użyciem kamienia w przyziemiu, dach pokryto blachą miedzianą.

Elewacja frontowa rozplanowana jest symetrycznie, siedmioosiowo, z podziałami ramowymi i rzędami rytmicznie rozmieszczonych okien w trzech kondygnacjach. Oś budynku podkreślona jest kamiennym portalem wejściowym zwieńczonym niszą z figurą NMP oraz  tympanonem z insygniami władzy biskupiej. Parter odcięto masywnym gzymsem kordonowym, na którym wsparto bazy pilastrów w wielkim porządku, podbudowane w parterze pilastrami z boniowaniem, głowice pilastrów niosą belkowanie z wydatnym gzymsem wieńczącym. Okna parteru ozdobiono profilowanymi obramieniami z kluczem, okna piętra obramieniami oraz nadokiennikami i podokiennikami z festonami, okna drugiego piętra profilowanymi obramieniami z gzymsami podokiennymi wspartymi na ozdobnych kroksztynach i z pasami sztukaterii. Elewację wsch., pięcioosiową, o skrajnej osi północnej lekko cofniętej, rozplanowano na analogicznym schemacie, podobnie jak pięcioosiową elewację zach., za wyjątkiem jej skrajnej, pn. osi, w której powyżej parteru dominuje duże okno kaplicy. W elewacji ogrodowej, północnej dwuosiowe ryzality boczne powtarzające schemat dekoracji z pozostałych elewacji ramują trzyosiową, zabudowaną w trzech kondygnacjach loggię, z wyjściem do ogrodu na osi parteru. Symetrię elewacji przełamuje, umieszczona w zachodnim ryzalicie, apsyda kaplicy. Zachowane, zabytkowe elementy wystroju pałacu to: sztukatorskie dekoracje stropów, ozdobne parkiety taflowe, stare piece kaflowe oraz drewniany ołtarzyk i dekoracja malarska ścian i sklepień w kaplicy.

Oficyna wybudowana na północny-zachód od pałacu, na rzucie litery „L” ze ściętym narożnikiem południowo-wschodnim, o dwutraktowym układzie wnętrza skrzydła południowego i korytarzowym rozplanowaniu skrzydła wschodniego, o prostopadłościennych, dwukondygnacyjnych, podpiwniczonych bryłach obu skrzydeł przekrytych dachami dwuspadowymi. Wymurowana została z cegły, dach pokryto podczas ostatniego remontu blachą dachówkową. Dwie elewacje frontowe: pd. i wsch. opracowano jednolicie. Ośmioosiowa elewacja południowa, jednoosiowy ścięty narożnik i siedmioosiowa elewacja wsch. osadzone są na cokole, dwie kondygnacje rozdzielono gzymsem kordonowym i zwieńczono dwoma pasami gzymsu z belkowaniem, okna ujęto w profilowane obramienia, z kluczem lub gzymsem nadokiennym w parterze oraz a w kondygnacji piętra na przemian profilowanymi, uszatymi obramieniami i obramieniami złożonymi z pilasterków połączonych uproszczonym motywem attyki. Wejście ramowano jońskimi pilastrami. Analogicznie dekorowano elewację wschodnią. Szczyty oraz elewacje podwórza pozbawione są dekoracji. Z zabytkowego wyposażenia zachował się parkiet taflowy i pięć pieców kaflowych. Założony zapewne w pocz. XX w. ogród pałacowy zachował się w postaci szczątkowej, jako ozdobny gazon i niewielki klomb po pn. stronie pałacu, ogrody gospodarcze w zach. części założenia, oraz zwarte nasadzenia drzew iglastych przy murze ogrodzeniowym od strony północnej i wschodniej.

Mur graniczny wydzielający zespół pałacowy od strony zachodniej, wybudowany w pocz. XX w., w postaci ceglanego, tynkowanego muru pełnego z arkadami zwieńczonymi tzw. polską attyką o ozdobnym, esownicowym zwieńczeniu.

Obiekt częściowo dostępny dla zwiedzających.

Oprac. Mieczysław Kuś, 12.12.2014 r.