Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

cmentarz wojenny z I wojny światowej - Zabytek.pl

cmentarz wojenny z I wojny światowej


cmentarz 1914 - 1918 Przemyśl

Adres
Przemyśl

Lokalizacja
woj. podkarpackie, pow. Przemyśl, gm. Przemyśl

Cmentarz, w istocie zespół cmentarzy, wyróżnia się dużymi walorami kompozycyjnymi, architektonicznymi i krajobrazowymi.

Upamiętnia dramatyczne wydarzenia z okresu I wojny światowej.

Historia

Cmentarze wojenne na Zniesieniu w Przemyślu założone zostały w jesieni 1914 r. po zakończeniu pierwszego oblężenia twierdzy. W czasie trzech oblężeń Twierdzy Przemyśl, pomiędzy wrześniem 1914 r., a czerwcem 1915 r. poległo ok. 100 000 żołnierzy austro-węgierskich, niemieckich i rosyjskich. Z tej liczby blisko 30 000 osób pochowano na cmentarzach zlokalizowanych w Przemyślu. Początkowo polegli żołnierze chowani byli w miejscach walk. Po wycofaniu się Rosjan na wschód, rozpoczęto prace ekshumacyjne. Polegli żołnierze byli przenoszeni na stałe cmentarze w Przemyślu i jego okolicach. Na Zniesieniu, po obu stronach drogi fortecznej (ob. ul. Przemysława) założono cztery duże cmentarze: żołnierzy austro-węgierskich, niemieckich, rosyjskich oraz bezimiennych żołnierzy austro-węgierskich. W 1915 r. urządzaniem cmentarzy zajął się Inspektorat w Przemyślu Oddziału Grobów Wojennych C. i K. Komendantury Wojskowej w Krakowie. Projektantem cmentarzy był węgierski porucznik, inżynier architekt Franciszek Szabolcs. Część prac projektowych i wykonawczych wykonali przemyski rzeźbiarz Józef Wilk i malarz Wendel Szwarz. Cmentarze poświęcone zostały 01.11.1916 r. W latach 20-tych XX w. w północno-wschodniej części cmentarza austro-węgierskiego założono polski cmentarz wojskowy, na których chowano żołnierzy poległych i zmarłych po odzyskaniu niepodległości oraz w następnych konfliktach. Północno-wschodnia część cmentarza jest nadal czynna. W 1987 r. zrekonstruowano cmentarze żołnierzy austro-węgierskich, w 1992 r. cmentarz żołnierzy niemieckich, a w 1995 r. uporządkowano cmentarz żołnierzy rosyjskich. Oprawę plastyczną cmentarza żołnierzy rosyjskich zaprojektował mgr inż. arch. Bogusław Gębarowicz.

Opis

Cmentarze znajdują się po zachodniej stronie głównego cmentarza komunalnego w Przemyślu, po obu stronach drogi fortecznej prowadzącej na Zniesienie, obecnej ul. Przemysława. Powierzchnia cmentarza: ok. 2,78 ha.

Największą część kompleksu cmentarzy wojennych stanowi cmentarz żołnierzy austro-węgierskich. Zajmuje teren w zakolu ul. Przemysława, po południowej stronie ul. Grochowskiej. W zachodniej części cmentarza zachowały się ślady podłużnych, zbiorowych mogił ziemnych bez oznaczeń. W środkowej części, na pokrytym trawą stoku opadającym w kierunku wsch. ustawione są w rzędach proste krzyże z ciemnego granitu. W części północno-wschodniej cmentarza znajduje się wyodrębniony cmentarz wojskowy z kwaterami żołnierzy polskich poległych i zmarłych po 1918 r.

Cmentarz żołnierzy niemieckich zlokalizowany jest w centralnej części zespołu, na nachylonym w kierunku wsch. stoku. Cmentarz wyróżnia się okazałą formą architektoniczną. Założony został na planie prostokąta i otoczony wysokim, otynkowanym na biało murowanym ogrodzeniem, z ażurowymi przęsłami wypełnionymi pionowymi szczeblinami dębowymi. Ogrodzenie od strony zachodniej pełne, podzielone rytmem szerokich filarów. Pośrodku ogrodzenia od strony wschodniej znajduje się monumentalna brama poprzedzona szerokimi schodami. Brama flankowana jest dwoma pylonami zwężającymi się ku górze, kanelowanymi, zakończonymi obłymi kaboszonami z krzyżykami na szczycie. Pylony łączy belka nadprożowa z napisem wypukłymi literami gotyckimi, umieszczonym w podłużnej wnęce: „Deutschlands Heldensöhne”, w tłumaczeniu: „Niemieccy bohaterscy synowie”. W bramie zrekonstruowane, dwuskrzydłowe wrota z dwoma, czarnymi orłami - godłami Cesarstwa Niemieckiego, z datami 1914, 1915. Po wewnętrznej stronie, na środku każdego ze skrzydeł, zamocowane są „żelazne krzyże”. Od bramy prowadzą do góry szerokie schody ograniczone murami oporowymi, obłożonymi płytami kamiennymi. Przed wejściem na schody, po obu stronach zamocowano tablice informacyjne - po lewej stronie w języku węgierskimi i angielskim, po prawej w języku polskim i niemieckim o brzmieniu: „Cmentarz żołnierzy niemieckich poległych w 1914 - 1915, poświęcony 1.XI.1916 r. Renowację wykonano staraniem Volksbund Deutsche Kriegsgräberfürsorge przy współudziale władz miasta przemyśla, 1992”. Schody prowadzą do kamiennego ołtarza umieszczonego we wnęce, kontrastującej z otynkowaną na biało ścianą zach. ogrodzenia. Ołtarz przykryty jest trójkątnym, kamiennym naczółkiem. Pośrodku ołtarza duża kwadratowa, otynkowana na biało wnęka, z ozdobną czarno-białą tablicą z dużym „żelaznym krzyżem” z literą „W” i datą 1914. Teren po obu stronach schodów uformowany jest w cztery pochyłe, trawiaste kwatery z mogiłami zbiorowymi, z rzędem wysokich prostych krzyży betonowych w kolorze czarnym, z białymi obwódkami. Kwatery ograniczone są kamiennymi murkami, pomiędzy którymi poprowadzone są alejki.

Cmentarz żołnierzy rosyjskich znajduje się w południowej części zespołu, w zakolu drogi fortecznej (ul. Przemysława). Trawiasty teren z ośmioma rzędami mogił zbiorowych, obecnie prawie nieczytelnych. Pośrodku terenu, na tle wysokich kasztanowców, znajduje się wykonana w 1995 r. prostokątna, betonowa ściana, otynkowana w kolorze kremowym, z dużą tablicą w formie tryptyku. W centralnej części umieszczono popiersie Chrystusa, w skrzydłach bocznych napisy - po lewej stronie w języku polskim, po prawej rosyjskim, o brzmieniu: „TU SPOCZYWA 9000 ŻOŁNIERZY ROSYJSKICH POLEGŁYCH W LATACH 1914-15 PODCZAS WALK O TWIERDZĘ PRZEMYŚL”. Przed tablicą ustawiono dwa wysokie, stalowe krzyże.

Cmentarz bezimiennych żołnierzy austro-węgierskich znajduje się po wschodniej stronie ul. Przemysława, na trawiastym, nieporośniętym drzewami terenie, opadającym w kierunku cmentarza komunalnego. Cmentarz rozplanowano na rzucie zbliżonym do trapezu i podzielono na trzy duże kwatery. Kwatery oznaczone są kamiennymi, podwójnymi krzyżami z nieznacznie zaznaczonymi ramionami, połączonymi betonową belką, na której umieszczono kamienne płyty z oznaczeniami: „Feld A”, „Feld B” i „Feld C”. Kwatery oddzielone są od siebie kamiennymi murkami oporowymi, pomiędzy którymi poprowadzona jest w poprzek stoku długa alejka. Górna, największa kwatera „A”, posiada osiem długich mogił zbiorowych oznaczonych rzędami prostych krzyży z ciemnego granitu. Na słupie krzyża zamocowano tablicę z napisem w językach polskim, niemieckim i węgierskim: „Cmentarz żołnierzy austro-węgierskich poległych w latach 1914 - 1918”. Obecnie wejście na cmentarz znajduje się w jego półudniowo-wschodnim narożniku. Dolna część cmentarza podzielona jest na dwie kwatery „B” i „C” za pomocą usytuowanych pośrodku szerokich schodów. Dolne katery zawierają po dwie mogiły zbiorowe oznaczone analogicznymi krzyżami, jak w kwaterze „A”. Schody doprowadzają do granitowej tablicy z napisem: „Cmentarz żołnierzy austro-węgierskich poległych w latach 1914-1918. Renowacji cmentarza dokonano staraniem Austriackiego Czarnego Krzyża i władz miasta Przemyśla. 1987.10.17”. Powyżej tablicy wznosi się duży, drewniany krzyż.

Obiekt dostępny dla zwiedzających.

Oprac. Adam Sapeta, OT NID w Rzeszowie, 24.08.2014 r.

Rodzaj: cmentarz

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_18_CM.4347, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_18_CM.57934