Romualda Millera stanowi przykład wysokiej klasy architektury użytkowej okresu dwudziestolecia międzywojennego. Należy do grupy podobnych budynków powstających w miejsce zniszczonych obiektów kolejowych w czasie I wojny światowej. Obiekt wyróżnia funkcjonalność, a historyzująca forma i dekoracja nawiązująca zwłaszcza do baroku wyraża ówczesne poszukiwania i próby kształtowania stylu narodowego.

Historia

Obecnie funkcjonujący dworzec w Pruszkowie był jednym z grupy podobnych obiektów powstałych w latach 1918-1824 w ramach programu odbudowy infrastruktury kolejowej po zniszczeniach I wojny światowej. Niewielki obiekt stacyjny w tej miejscowości wybudowano w latach 1845-1846 po północnej stronie torów powstającej wówczas pierwszej linii kolejowej na obszarze dawnego Królestwa Polskiego tzw. Drogi Żelaznej Warszawsko-Wiedeńskiej. Większy, ceglany dworzec powstał w 1888 roku po południowej stronie torów i został zniszczony w 1914 roku w czasie działań wojennych. Obecny ukończony około 1924 roku zbudowano prawdopodobnie, jak w wielu podobnych przypadkach, z użyciem fundamentów lub murów poprzedniego obiektu. Obok istniała zabudowa pomocnicza jak: wieża ciśnień, kuźnia, komórki, magazyny. W latach 30-tych do budynku dworca dobudowano od północy wiatę peronową nad wejściem do przejścia podziemnego pod torami. Dworzec przetrwał II wojnę światową, ale wieża ciśnień i zabudowa zaplecza uległa częściowemu zniszczeniu. Ocalałe budynki wyremontowano po 1945 roku Obiekt dworca przetrwał do obecnych czasów z nieznacznymi przekształceniami wnętrz. Pierwotnie tynk na elewacjach dworca miał kolor żółtej ochry.

Opis

Zespół zabudowy dworca usytuowany jest w centrum miasta przy linii kolejowej Warszawa - Łódź. Po pdołudniowej stronie południowej torów znajduje się reprezentacyjny budynek dworca. Na zachód od niego można zobaczyć pozostałość dawnego zaplecza - murowany parterowy budynek gospodarczy o wysokich schodkowych szczytach i dwuspadowym dachu. Po drugiej stronie torów znajduje się pięciokondygnacyjna ceglana wieża ciśnień, zwieńczona dachem czteropołaciowym. Nie znamy dokładnej daty powstania tych obiektów. Murowany budynek dworca ma symetryczny plan wydłużonego prostokąta z bocznymi ryzalitami w pn. elewacji. Parterową część środkową wieńczy dwuspadowy łamany dach tzw. polski, kryty dachówką, mieszczący użytkowe poddasze. Od pdołudnia doświetlają je okna powiekowe, a do północy facjaty. Niższą część flankują boczne dwukondygnacyjne partie ryzalitów, również z kondygnacją poddasza pod czteropołaciowym dachem. Wyróżniają je wysokie, ozdobne szczyty umieszczone z trzech stron. Na bogatą dekorację budynku składają się historyzujące elementy zestawione w nowatorski sposób. Stylistyka budowanych wówczas dworców miała być „widocznym znakiem ducha polskiego”. Dolne partie murów zostały obłożone kamienną okładziną, a naroża podkreślone wydatnymi szkarpami. W parterze prostokątne okna i otwory drzwiowe umieszczono w arkadowych płycinach. Kondygnacje wydzielają profilowane gzymsy, a okna piętra i poddasza ujmują dekoracyjne opaski. Najbardziej wyróżniają się dwudzielne szczyty nad bocznymi partiami budynku ujęte spływami wolutowymi, dekorowane lizenami, gzymsami, ozdobnymi cokołami i kulami. Budynek reprezentuje typ dworca przelotowego. Główne wejście poprzedzone schodkami umieszczone jest na osi południowej elewacji. Wewnątrz budynku na parterze mieści się centralnie ulokowana tzw. hala ogólna połączona z poczekalnią i kasami oraz dawne pomieszczenia biur. Zwraca tu uwagę oryginalny drewniany strop belkowy niemal identyczny z zastosowanym, w tym samym czasie, na dworcu w Modlinie.

Obiekt dostępny dla zwiedzających.

Oprac. Małgorzata Laskowska-Adamowicz, OT NID w Warszawie, 10.08.2015 r.