Historia

W 1560 r. osada targowa Prószków otrzymała prawa miejskie, a w 1563 r. z inicjatywy Jerzego Prószkowskiego (który w 1562 otrzymał tytuł barona) rozpoczęto budowę zamku. W 1624 r. na zamku, posiadającym bardzo bogatą bibliotekę oraz sale teatralną i muzyczną, gościł dwór królewski.

W 1644 r. obiekt spaliła armia szwedzka. Odbudowano go w latach 1677-1683 zasadniczo z zachowaniem pierwotnego układu renesansowej budowli. Wprowadzono jednak zmiany w dyspozycji wnętrz, w sposobie ukształtowania elewacji, m.in. zamurowano krużganki, a w elewacji frontowej nadbudowano wieże. Wykonano również dekorację sztukatorską w salach reprezentacyjnych i kaplicy.

W 1769 r., po śmierci Leopolda Prószkowskiego zamek przeszedł w ręce rodziny von Dietrichstein, a w 1783 r. dobra prószkowskie wraz z zamkiem zakupił Fryderyk II Wielki dla dóbr królewskich. W latach 1845-1847 zamek przekształcono na potrzeby Akademii Rolniczej, a w latach 1887-1922 służył jako katolickie seminarium nauczycielskie. W 1930 r. zaadaptowany został na szpital (zyskał nazwę Przytułku św. Józefa) prowadzony przez ss. Franciszkanki Szpitalne. W 1952 r. zakład został upaństwowiony i od tego czasu w zamku działa Dom Pomocy Społecznej.

Opis

Zamek znajduje się w pd.-zach. części miejscowości na zakolu drogi prowadzącej z Opola do Prudnika. Pierwotnie był budowlą o charakterze obronnym połączoną fortyfikacjami z Bramą Prudnicką i otoczoną fosą (suchą już w XVII w.), ob. wykorzystywaną jako dziedziniec gospodarczy. Na teren zamku prowadzi, wzniesiony na osi elewacji frontowej, kamienny most o pełnych balustradach.

Budowla ma plan czworoboku z wewnętrznym dziedzińcem i ryzalitowanymi narożnikami. Część środkowa elewacji frontowej ujęta jest dwoma nadbudowanymi, czworobocznymi wieżami. Zamek jest murowany z cegły na wysokim ceglanym podmurowaniu. Trójkondygnacyjny z pięciokondygnacyjnymi wieżami nakrytymi hełmami. Skrzydła nakryto zróżnicowanymi dachami: dwuspadowym (pn. i pd.), mieszanym (zach.) i dachem o niewielkim nachyleniu połaci (wsch.).

Narożniki ryzalitów pokryte są pasowym boniowaniem, zaś elewacje artykułowane gzymsami międzykondygnacyjnymi i prostokątnymi otworami okiennymi w uszatych opaskach. Elewacje skrzydła zachodniego pokryte są pasową dekoracją sgraffitową (odsłoniętą i częściowo zrekonstruowaną podczas prac konserwatorskich w 2010 r.). Na osi elewacji frontowej znajduje się portal bramny z kartuszem inskrypcyjnym (tablica erekcyjna), a powyżej, na poziomie trzeciej kondygnacji, umieszczono dwa kartusze herbowe Prószkowskich.

Jednotraktowe wnętrza zamku były wielokrotnie przebudowywane i dostosowywane do pełnionej funkcji. Częściowo zachowało się architektoniczne wyposażenie zamku (sklepienia, portale) oraz sztukatorska dekoracja sali rycerskiej i kaplicy.

Dostęp do obiektu ograniczony. Zwiedzanie możliwe po wcześniejszym uzgodnieniu telefonicznym.

Oprac. Aleksandra Ziółkowska, OT NID w Opolu, 10.12.2015 r.