Historia

Cmentarz utworzyli mieszkańcy Pratulina w 1918 r. w miejscu, gdzie w dniu 27 stycznia 1874 r. władze carskie skrycie pogrzebały ciała 13 unitów zastrzelonych 3 dni wcześniej przez wojsko rosyjskie w trakcie ataku na parafian broniących swej cerkwi przed przejęciem przez prawosławnego popa. Zginęli wtedy: Wincenty Lewoniuk, Daniel Karmasz, Łukasz Bojko, Konstanty Bojko, Konstanty Łukaszuk, Bartłomiej Osypiuk, Anicet Hryciuk, Filip Geryluk, Ignacy Frańczuk, Onufry Wasyluk, Maksym Hawryluk, Jan Andrzejuk i Michał Wawrzyszuk, ponadto ok. 180 unitów odniosło rany. Mimo, że pogrzeb był dokonany w lesie Wierzbinka w zbiorowej, zrównanej z ziemią mogile, miejsce to zostało zapamiętane przez potomnych i tuż po odzyskaniu niepodległości ogrodzone i upamiętnione wspólnym nagrobkiem z kamiennym pomnikiem i napisem: „Tu spoczywają ciała męczenników, którzy dnia 24 stycznia 1874 roku w Pratulinie oddali życie w obronie wiary, kościoła i polskości. Módlmy się o wyniesienie ich na ołtarzu”. W dniu 18 maja 1990 r. podczas ekshumacji wydobyto 13 kompletnych szkieletów, które złożono w sarkofagu i umieszczono w kościele parafialnym. Po uroczystej beatyfikacji Wincentego Lewoniuka i jego dwunastu towarzyszy jako Męczenników z Pratulina – dokonanej w Rzymie w dniu 6 października 1996 r. przez papieża Jana Pawła II – w kościele parafialnym w Pratulinie urządzono kaplicę z ich relikwiami. Obecnie sarkofag z relikwiami spoczywa w mensie ołtarza głównego tegoż kościoła i wraz z zabytkowym cmentarzem unickim i innymi obiektami współtworzy Sanktuarium Błogosławionych Męczenników Podlaskich w Pratulinie. W latach 2009-2012 pratulińskie sanktuarium zostało wzbogacone o zabytkowy drewniany kościół translokowany ze Stanina w pow. łukowskim i posadowiony w miejscu, gdzie stała pierwotna – zbroczona krwią Unitów – cerkiewka, rozebrana z nakazu władz rosyjskich w 1886 r.

Opis

Cmentarz leży ok. 1 km na pd.-zach. od wsi Pratulin, na pn.-zach. skraju lasku Wierzbinka. Zajmuje wieloboczną, nieogrodzoną, działkę o pow. ok. 0,4 ha o charakterze łąkowym, otuloną pasmem krzewów i drzew. Pośrodku łąki stoi wysoki drewniany krzyż, a na jej wschodnim krańcu znajduje się prostokątna kwatera grobowa obsadzona kwiatami i ogrodzona metalowym płotkiem na betonowych słupkach i podmurówce. Wewnątrz kwatery stoi prosty, czworoboczny cokół, wymurowany z kamieni polnych i łamanych głazów narzutowych, na którym znajduje się dawny (prawdopodobnie czternastowieczny) – wtórnie wmontowany – kamienny krzyż, zaliczany do podlaskich „kamiennych bab”. Poniżej na płaskim kamieniu widnieje cytowany wyżej napis z 1918 r. W sąsiedztwie zabytkowego cmentarza umieszczono ostatnią – XIV stację („Jezus złożony do grobu”) plenerowej drogi krzyżowej przy Sanktuarium Błogosławionych Męczenników w Pratulinie.

Cmentarz jest ogólnie dostępny. Dojście od kościoła w Pratulinie ścieżką wzdłuż plenerowej drogi krzyżowej ku XIV stacji; dojście od szosy – ścieżką przez las Wierzbinka. W sąsiedztwie cmentarza przebiega też Nadbużański Szlak Rowerowy.

opr. Jan Niedźwiedź, OT NID w Lublinie, 17-12-2017 r.