Monumentalny, neoklasycystyczny budynek nawiązuje kompozycją elewacji frontowej do Villi Rotonda - jednego z najsłynniejszych projektów renesansowego włoskiego architekta Andrea Palladio. Zabytek znajduje się na obszarze pomnika historii „Poznań - historyczny zespół miasta” (rozp. Prezydenta RP z dn. 28-11-2008 roku).

Historia

Na pocz. XX w. „stary” gmach niemieckiego teatru miejskiego wzniesiony w latach 70. XIX w. przy ówczesnym Wilhelmplatz (ob. Placu Wolności) wymagał przeprowadzenia prac remontowych i modernizacyjnych. W związku ze zniesieniem w tym czasie umocnień poligonalnej Twierdzy Poznań, otaczających zwartym pierścieniem centrum miasta i uniemożliwiających jego swobodny rozwój, nastąpiło uwolnienie znacznego terenu, który zdecydowano się zagospodarować według spójnego projektu niemieckiego urbanisty i architekta Josepha Stübbena. Na obszarze powstałej Dzielnicy Cesarskiej wzniesiono wiele reprezentacyjnych budynków publicznych, m. in. nowy gmach niemieckiego teatru miejskiego według projektu Maxa Littmanna, który stworzył okazały obiekt nawiązujący kompozycją elewacji frontowej uzupełnionej portykiem do Villi Rotonda - najsłynniejszej realizacji włoskiego architekta Andrea Palladio.

Za jego budowę była odpowiedzialna firma Heilmann & Littmann z Monachium. Budynek wzniesiono w latach 1909-1910. Monumentalny, neoklasycystyczny gmach stanął po północnej stronie Paulikirchstrasse (ob. ul. A. Fredry) na osi zaprojektowanej w powiązaniu z nim fontanny.

Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę, w 1919 r. teatr zamieniono na polską operę. Do wybuchu II wojny światowej budynek nie podlegał większym zmianom. W latach 1940-1941 został przebudowany według projektu niemieckiego architekta Paula Baumgartena. Wówczas usunięto charakterystyczne narożne wieżyczki wieńczące pawilon restauracyjny po stronie wschodniej oraz przebudowano wnętrze, likwidując lożę cesarską, salonik oraz prowadzące do nich osobne wejście i klatkę schodową. Na osi pierwszego balkonu wprowadzono lożę dla Führera. Z okresu tej przebudowy pochodzi dekoracja plafonu nad widownią oraz okazały kryształowy żyrandol.

Opis

Gmach Teatru Wielkiego im. Stanisława Moniuszki - Opery Poznańskiej jest usytuowany w centrum miasta, po północnej stronie ul. A. Fredry, elewacją frontową zwrócony w kierunku południowym. Jest jednym z ważniejszych budynków zachowanego i nadal czytelnego w przestrzeni miasta założenia urbanistycznego Ringu Stübbena.

Neoklasycystyczny budynek został wzniesiony na rzucie zbliżonym do wydłużonego na osi północ-południe prostokąta. Do wnętrza budynku prowadzą szerokie schody, poprzedzające elewację frontową oraz westybul, w którym mieszczą się kasy. Na jego wysokości, od wschodu znajduje się usytuowany pod kątem prostym pawilon restauracji z układem dwóch tarasów po stronie północnej. Zasadniczą część wnętrza zajmuje eliptyczna widownia otoczona foyer, z szatniami po wschodniej i zachodniej stronie, oraz scena poprzedzona orkiestronem. Po jej stronie północnej i zachodniej znajdują się pomieszczenia administracyjne i garderoby, po stronie wschodniej - boczna kieszeń sceny. Komunikację z wyższą kondygnacją, na której znajduje się reprezentacyjny hol oraz balkony widowni, zapewniają główne klatki schodowe po wschodniej i zachodniej stronie westybulu.

Bryła budynku jest prostopadłościenna, wzniesiona z cegły ceramicznej i bloków piaskowca, urozmaicona płytkimi ryzalitami po stronie zachodniej oraz ryzalitem bocznej kieszeni sceny i niższym pawilonem restauracyjnym od wschodu. Kratownicową konstrukcję dachu pokrytego blachą wykonano ze stali. Pomieszczenia nakrywają stropy płaskie.

Zasadnicza dyspozycja fasady nawiązuje do Villi Rotonda autorstwa Andrea Palladio. Jej kompozycję dominuje okazały sześciokolumnowy portyk w wielkim porządku, zwieńczony trójkątnym frontonem z figurą pegaza na szczycie. Poprzedzają go monumentalne schody ujęte masywnymi balustradami, na których umieszczono rzeźby przedstawiające kobietę siedząca na lwie po stronie zachodniej i kroczącego mężczyznę z lwicą u boku po stronie wschodniej. Elewacja budynku jest wykonana z piaskowca, na wysokości parteru boniowana, na piętrze podkreślona wysokimi prostokątnymi otworami okiennymi oraz płycinami z płaskorzeźbami w górnej części, przedstawiającymi korowód Dionizosa po stronie zachodniej oraz Apollina z Muzami po stronie wschodniej. Do wnętrza budynku prowadzi pięć głównych, prostokątnych otworów drzwiowych.

Najbardziej okazałymi wnętrzami teatru są widownia utrzymana w konwencji estetycznej „złota i czerwieni” (niem. Rot mit Gold), nakryta stropem z geometryczną, koncentryczną dekoracją plafonu i z kryształowym żyrandolem pośrodku oraz reprezentacyjne foyer na piętrze. Pośrodku pierwszego balkonu znajduje się wysunięta nieznacznie przed jego lico reprezentacyjna loża z lat 1940-1941, wydzielona bocznymi ściankami i zaakcentowana kolumnami podtrzymującymi belkowanie.

Gmach Teatru Wielkiego im. Stanisława Moniuszki - Opery Poznańskiej jest usytuowany w centrum miasta, po północnej stronie ul. A. Fredry, elewacją frontową zwrócony w kierunku południowym. Jest jednym z ważniejszych budynków zachowanego i nadal czytelnego w przestrzeni miasta założenia urbanistycznego Ringu Stübbena.

Neoklasycystyczny budynek został wzniesiony na rzucie zbliżonym do wydłużonego na osi północ-południe prostokąta. Do wnętrza budynku prowadzą szerokie schody, poprzedzające elewację frontową oraz westybul, w którym mieszczą się kasy. Na jego wysokości, od wschodu znajduje się usytuowany pod kątem prostym pawilon restauracji z układem dwóch tarasów po stronie północnej. Zasadniczą część wnętrza zajmuje eliptyczna widownia otoczona foyer, z szatniami po wschodniej i zachodniej stronie, oraz scena poprzedzona orkiestronem. Po jej stronie północnej i zachodniej znajdują się pomieszczenia administracyjne i garderoby, po stronie wschodniej - boczna kieszeń sceny. Komunikację z wyższą kondygnacją, na której znajduje się reprezentacyjny hol oraz balkony widowni, zapewniają główne klatki schodowe po wschodniej i zachodniej stronie westybulu.

Bryła budynku jest prostopadłościenna, wzniesiona z cegły ceramicznej i bloków piaskowca, urozmaicona płytkimi ryzalitami po stronie zachodniej oraz ryzalitem bocznej kieszeni sceny i niższym pawilonem restauracyjnym od wschodu. Kratownicową konstrukcję dachu pokrytego blachą wykonano ze stali. Pomieszczenia nakrywają stropy płaskie.

Zasadnicza dyspozycja fasady nawiązuje do Villi Rotonda autorstwa Andrea Palladio. Jej kompozycję dominuje okazały sześciokolumnowy portyk w wielkim porządku, zwieńczony trójkątnym frontonem z figurą pegaza na szczycie. Poprzedzają go monumentalne schody ujęte masywnymi balustradami, na których umieszczono rzeźby przedstawiające kobietę siedząca na lwie po stronie zachodniej i kroczącego mężczyznę z lwicą u boku po stronie wschodniej. Elewacja budynku jest wykonana z piaskowca, na wysokości parteru boniowana, na piętrze podkreślona wysokimi prostokątnymi otworami okiennymi oraz płycinami z płaskorzeźbami w górnej części, przedstawiającymi korowód Dionizosa po stronie zachodniej oraz Apollina z Muzami po stronie wschodniej. Do wnętrza budynku prowadzi pięć głównych, prostokątnych otworów drzwiowych.

Najbardziej okazałymi wnętrzami teatru są widownia utrzymana w konwencji estetycznej „złota i czerwieni” (niem. Rot mit Gold), nakryta stropem z geometryczną, koncentryczną dekoracją plafonu i z kryształowym żyrandolem pośrodku oraz reprezentacyjne foyer na piętrze. Pośrodku pierwszego balkonu znajduje się wysunięta nieznacznie przed jego lico reprezentacyjna loża z lat 1940-1941, wydzielona bocznymi ściankami i zaakcentowana kolumnami podtrzymującymi belkowanie.

Zabytek dostępny. Bliższe informacje na temat działalności Teatru Wielkiego im. Stanisława Moniuszki w Poznaniu - Opery Poznańskiej oraz aktualny repertuar znajdują się na stronie www.opera.poznan.pl (data dostępu: 28-03-2017 r.)

Oprac. Anna Dyszkant, OT NID w Poznaniu, 28-03-2017 r.