Cesarza Fryderyka III. Architektura budynku, historyzująca o cechach neobarokowych, wykazuje pewne analogie do Arsenału w Berlinie. Cztery skrzydła budynku otaczają wewnętrzny, przeszklony, reprezentacyjny hol. Na elewacjach i we wnętrzach częściowo zachował się pierwotny wystrój autorstwa Hansa Koberstein’a (sgraffito na elewacji wsch., mozaiki), Stephana Waltera (dekoracja rzeźbiarska), Edwarda Albrechta (sztukaterie) i Reinholda Ahrens’a (alegoryczne popiersia). Zabytek znajduje się w obszarze pomnika historii: „Poznań - historyczny zespół miasta” (rozp. Prezydenta RP z dn. 28-11-2008 r.).

Historia

Budynek Galerii Malarstwa i Rzeźby Muzeum Narodowego w Poznaniu (d. Muzeum im. Cesarza Fryderyka III) został wzniesiony w latach 1900-1903 według projektu Karla Hinckeldeyna, autora gmachu Biblioteki Uniwersyteckiej (d. Biblioteki im. Cesarza Wilhelma I) przy ul. Ratajczaka. Przy budowie współpracowali z nim: Hans Koberstein (projektant sgraffita, mozaik na elewacjach i malowideł ściennych), Stephan Walter (autor wystroju rzeźbiarskiego), Edward Albrecht (wykonawca sztukaterii), Reinhold Ahrens (autor alegorycznych popiersi). Otwarcia gmachu dla zwiedzających nastąpiło w 1904 roku.

Muzeum powstało z myślą o ekspozycji zbiorów sztuki, rzemiosła artystycznego oraz przyrodniczych. Program ikonograficzny pierwotnej dekoracji budynku był podporządkowany ideowej wymowie instytucji muzealnej i gloryfikacji pruskiej władzy. Nad oknami w elewacjach znajdowały się mozaikowe portrety niemieckich artystów oraz personifikacje rzemiosł artystycznych. Tympanon elewacji frontowej wypełniała alegoryczna dekoracja rzeźbiarska, zniszczona w 1945 w wyniku działań wojennych, po zakończeniu wojny usunięta. Na elewacji wschodniej umieszczono sgraffito przedstawiające trzy królestwa przyrody. We wnętrzu najbardziej okazałym pomieszczeniem był hol główny nakryty przeszklonym stropem, o bogatej dekoracji rzeźbiarskiej i sztukatorskiej. Na ścianach tarczowych, wsch. i zach., znajdowały się pierwotnie, obecnie niezachowane, malowidła o tematyce zaczerpniętej z mitologii greckiej i germańskiej.

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości gmach stał się siedzibą Muzeum Wielkopolskiego. W okresie II wojny światowej okupanci niemieccy przywrócili mu pierwotną nazwę Muzeum im. Cesarza Fryderyka III. Po zakończeniu wojny budynek stał się siedzibą Muzeum Narodowego w Poznaniu i jego własnością pozostaje do chwili obecnej. Obecnie mieści się w nim Galeria Malarstwa i Rzeźby oraz gabinety dyrekcji.

Opis

Czteroskrzydłowy budynek znajduje się w obrębie Starego Miasta w Poznaniu, jest położony między: al. Marcinkowskiego (od zach.), ul. I. Paderewskiego (od pd.) oraz ul. Ludgardy (od wsch.). Skrzydła zach. (frontowe), pd. oraz wsch. usytuowane są kalenicowo względem ulic, przy których się znajdują. Do skrzydła pn. przylega pod kątem prostym nowszy, pochodzący z 2 poł. XX w., budynek Galerii Malarstwa i Rzeźby.

Styl architektoniczny budynku wymyka się jednoznacznej identyfikacji. Podobnie jak w przypadku gmachu Biblioteki Uniwersyteckiej, projektu tego samego autora, można uznać, że jest utrzymany w stylistyce neobarokowej. W literaturze jest przyjęte również stosowanie terminu stylu „wilhelmińskiego”, który łączy formy charakterystyczne dla renesansu, baroku i klasycyzmu.

Budynek składa się z czterech połączonych ze sobą pod kątem prostym skrzydeł, które tworzą wewnętrzny, reprezentacyjny hol nakryty przeszklonym stropem. Główne wejście do budynku znajduje się na środkowej osi elewacji frontowej (zachodniej).

Wszystkie skrzydła są prostopadłościenne. Skrzydło frontowe jest dwukondygnacyjne, pd. i wsch., wykorzystujące spadek terenu w tym miejscu - trójkondygnacyjne. Poddasza są częściowo użytkowe, nakryte odrębnymi dachami dwuspadowymi.

Budynek jest murowany z cegły. Elewacje są licowane płytami z piaskowca i sztucznego kamienia z bogato opracowanym detalem architektonicznym. Pierwotne pokrycie dachów wykonane z dachówki ceramicznej zastąpiono blachą miedzianą. Reprezentacyjny wewnętrzny hol nakrywa przeszklony strop o profilowanej konstrukcji kratownicowej.

Elewacja frontowa jest dwukondygnacyjna, dziewięcioosiowa, licowana piaskowcem i sztucznym kamieniem, o bogatym opracowaniu architektonicznym i dekoracyjnym detalu. Dzieli ją gzyms kordonowy, wieńczy - rozbudowany gzyms koronujący, na którym opiera się niska pełna balustrada z czterema wazonami. Trzy środkowe osie są nieznacznie wysunięte przed lico elewacji tworząc płytki pseudoryzalit, zwieńczony trójkątnym frontonem. Dolna kondygnacja jest boniowana, podzielona prostokątnymi, zamkniętymi półkoliście otworami okiennymi z dekoracyjnymi zwornikami. Otwór drzwiowy na osi środkowej posiada analogiczny wykrój, wieńczy go niewielki kartusz. Pionowe podziały na górnej kondygnacji wprowadzają pilastry oddzielające prostokątne otwory okienne. W partii pseudoryzalitu pilastry zastępują półkolumny. Nad otworami okiennymi znajdują się prostokątne, mozaikowe płyciny, ponadto nad środkowym - kartusz z przedstawieniem orła.

Na płycinach międzyokiennych górnej kondygnacji elewacji pd. zachowały się pierwotne mozaikowe przedstawienia personifikacji różnych gałęzi rzemiosła artystycznego. Na elewacji wsch. widnieje okazałe sgraffito przedstawiające trzy królestwa przyrody.

We wnętrzu zachował się w większości pierwotny układ pomieszczeń. Na osi głównego wejścia do budynku znajduje się hol, z którego reprezentacyjne schody prowadzą na piętro. Jest to najbardziej okazała przestrzeń w budynku z zachowaną dekoracją sztukatorską.

Zabytek dostępny. Bliższe informacje na temat Muzeum Narodowego w Poznaniu, m. in. godziny otwarcia, znajdują się na stronie www.mnp.art.pl (data dostępu: 22-02-2016 r.)

Oprac. Anna Dyszkant, OT NID w Poznaniu, 23-02-2016 r.