Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

kościół parafialny, ob. sukursalny pw. św. Małgorzaty - Zabytek.pl

kościół parafialny, ob. sukursalny pw. św. Małgorzaty


kościół XV w. Poznań

Adres
Poznań, Rynek Śródecki 5

Lokalizacja
woj. wielkopolskie, pow. Poznań, gm. Poznań

Drewniany, w okresie późniejszym murowany, obecny kościół pw.św.Małgorzaty pełnił pierwotnie funkcję kościoła parafialnego Śródki - osady, a od 1231 r.

ośrodka miejskiego na prawym brzegu Warty, w 1800 r. włączonego w obręb Poznania. Jego historia wiąże się z obecnością na Śródce w latach 1671-1805 Kongregacji Oratorium św. Filipa Neri i istnieniem jej, do dzisiaj zachowanej, siedziby. Kościół jest budowlą późnogotycką, o interesującym, późnobarokowym i rokokowym wyposażeniu. Na uwagę zasługuje, nie mająca bezpośrednich analogii, kompozycja gwiaździstego sklepienia nawy i prezbiterium. Na elewacji kaplicy św. Barbary zachował się fragment oryginalnego sgraffita.

Historia

Najstarsza potwierdzona źródłowo wzmianka na temat istnienia na Śródce kościoła pw. św. Małgorzaty pochodzi z 1231 r. i związana jest osadzeniem przy nim zakonu Dominikanów oraz przekształceniem wcześniejszej osady targowej w ośrodek miejski (w 1800 r. włączony w obręb Poznania). Pierwotnie był najprawdopodobniej budowlą drewnianą. W 1288 r. Sródka, a wraz z nią kościół, została przekazana biskupom poznańskim. Murowana budowla powstała najprawdopodobniej w 2. poł. lub ostatniej ćw. XV w. W 1. ćw. XVI w. nakryto go sklepieniami i wybudowano szczyt fasady zachodniej. Wówczas prawdopodobnie wzniesiono również północną kaplicę pw. św. Barbary o gotyckich murach. Nie jest znana data budowy znajdującej się przy niej wieży, która jest najprawdopodobniej późniejsza i być może powstała przed 1539 r., kiedy ufundowano dzwon. Ok. poł. XVII w. powstała pd. kaplica pw. św. Filipa Neri, a w 1652 r. proboszcz parafii, ks. Stanisław Grudowicz ufundował znajdujący się w niej ołtarz świętego i rozpoczął starania o utworzenie na Śródce kongregacji filipinów. W latach 1655-1657 kościół został spalony przez wojska szwedzkie, a rok później rozpoczęto jego odbudowę. Wówczas przebudowano kaplicę św. Barbary. W 1665 r. powołano Kongregację Oratorium św. Filipa Neri, której w 1671 r. przekazano kościół pw. św. Małgorzaty. Z tej okazji, w 1674 r., ufundowano zachowany do dzisiaj dzwon.

W latach 1723-1750, z inicjatywy kongregacji została zapoczątkowana modernizacja wnętrza kościoła w stylu późnobarokowym, zakończona przed 1779 r. W tym czasie wieżę zwieńczono nieistniejącym, barokowym hełmem, a w latach 1747-1777, po północno-zachodniej stronie kościoła wzniesiono dom zakonny kongregacji. W 1786 r. otaczający kościół teren z cmentarzem otoczono murem, w którym od południowego-zachodu umieszczono bramę.

W 1805 r. kongregacja filipinów została zniesiona, a przynależny jej kościół przekazany jak sukursalny parafii archikatedralnej. W XIX w. barokowy hełm wieńczący wieżę zastąpiono płaskim stropem, czyniąc ją niższą od szczytu kościoła, a po jej bokach dobudowano niskie aneksy, mieszczące boczne kruchty. W latach 1904-1908 zostały przeprowadzone prace restauracyjne pod kierunkiem architekta Rogera Sławskiego, którym poddano portal główny oraz wnętrze kościoła.

Po wybuchu II wojny światowej kościół został zamieniony na magazyn książek. W latach 1947-1948 został poddany pracom remontowym i konserwatorskim, m. in. wykonano polichromie na wysklepkach żeber sklepiennych, odsłonięto gotyckie zacheuszki na ścianach, wieżę kościoła nakryto dachem, przebito dodatkowe wejście z zakrystii do kościoła oraz z bocznej kruchty na chór muzyczny.

Na pocz. lat 70. XX w. usunięto tynki pokrywające elewacje kościoła, dolną partię elewacji kaplicy pw. św. Filipa Neri pokryto kamieniem polnym. Kolejne prace przeprowadzono we wnętrzu, gdzie skuto tynki pokrywające ściany prezbiterium.

Opis

Kościół pw. św. Małgorzaty znajduje się na prawym brzegu Warty, w części miasta nazywanej Śródką, która pierwotnie była osadą targową, przekształconą następnie w ośrodek miejski, w 1800 r. włączony Jest położony pośrodku rynku, który do czasów obecnych zachował swój pierwotny kształt, nieznacznie zmieniony w części zabudowy po stronie południowej, która została zredukowana w wyniku budowy w latach 60. XX w. dwupasmowej ul. Wyszyńskiego.

Kościół jest późnogotycki, jednonawowy, orientowany, zbudowany na rzucie wydłużonego prostokąta z zamkniętym trójbocznie, nie wyodrębnionym z prostopadłościennej bryły prezbiterium. Został wzniesiony z cegły w wątku gotyckim i nie otynkowany. Budowlę nakrywa wysoki dach, dwuspadowy nad nawą i trójpołaciowy nad prezbiterium, kryty dachówką. Elewacje kościoła opinają jednouskokowe przypory, obecnie widoczne w części prezbiterialnej, w elewacji północnej i południowej włączone w mury dobudowanych kaplic. Wysokie okna korpusu, pierwotnie ostrołukowe, obecnie w wyniku późniejszej przebudowy, są zamknięte łukiem koszowym. Fasadę zachodnią wieńczy wysoki szczyt schodkowy artykułowany siedmioma tynkowanymi blendami. Do fasady dobudowano, zapewne w 1 ćw. XVI w., wieżę na rzucie kwadratu, z cegły, nie otynkowaną, na narożach wzmocnioną dwuuskokowymi przyporami, nakrytą obecnie dachem płaskim, z trójuskokowym, ostrołukowym portalem na osi. Od pn. i pd. przylegają do niej dwie murowane, otynkowane kruchty nakryte dachami pulpitowymi krytymi dachówką, dobudowane w XIX w.

Od południa do bryły kościoła przylega kaplica św. Filipa Neri, wzniesiona ok. poł. XVII w. na rzucie prostokąta z cegły i otynkowana, nakryta dachem dwuspadowym, z barokowym, uskokowym szczytem. Od północy, na tej samej osi znajduje się kaplica pw. św. Barbary, pierwotnie gotycka, przebudowana pod koniec lat 50. XVIII w., zbudowana na rzucie zbliżonym do kwadratu, z cegły i otynkowana, analogicznie do kaplicy św. Filipa Neri nakryta dachem dwuspadowym, z barokowym szczytem z tego samego czasu. Na jej wsch. ścianie zachował się autentyczny, najstarszy w Poznaniu, fragment dekoracji sgraffitowej. Od wsch. przylega do niej, pochodząca sprzed XVII w. zakrystia, przebudowana w 2. ćw. XVIII w. i otynkowana w 2. poł. tego stulecia, nakryta dachem łamanym.

Jednonawowe wnętrze kościoła jest trójprzęsłowe w partii nawy, zamkniętej od wschodu jednoprzęsłowym prezbiterium. Nakrywa je późnogotyckie sklepienie gwiaździste wsparte na filarach przyściennych, do których dobudowano w 2 ćw. XVIII w. późnobarokowe pilastry o kompozytowych kapitelach.

Wystrój wnętrza kościoła pochodzi z okresu jego barokizacji przeprowadzonej z inicjatywy filipinów w latach 1723 - ok. 1779. Do jego najciekawszych elementów należą: ołtarz główny z obrazem Wniebowzięcia NMP flankowany rzeźbami archaniołów Michała i Rafała, dwa ołtarze boczne na filarach przyprezbiterialnych, ambona przy drugim pn. filarze i chrzcielnica przy odpowiadającym mu filarze pd. ozdobione ornamentami regencyjno-rokokowymi, m. in. wstęgowo-cęgowym, obrazy przedstawiające Matkę Boską na półksiężycu w otoczeniu aniołów, z pocz. XVII w. w prezbiterium, Matkę Boską wśród muzykujących aniołów z ok. 1630 r. w kaplicy św. Barbary i portrety trumienne, obecnie w zbiorach Muzeum Archidiecezjalnego w Poznaniu. Na wieży znajduje się dzwon z 1674 r.

Kościół otacza ceglany, tynkowany mur z ok. 1786 r., z bramą, której otwór jest zamknięty łukiem koszowym, ujęty parami pilastrów z trójkątnym frontonem zwieńczonym krzyżem. Od północy przylega do niego niższa furta.

Obiekt dostępny dla zwiedzających. Kościół pw. św. Małgorzaty jest kościołem sukursalnym Katedry Poznańskiej. Bliższe informacje znajdują się na stronie www.katedra.archpoznan.pl (data dostępu: 31-10-2014 r.).

Oprac. Anna Dyszkant, OT NID w Poznaniu, 31.10.2014 r.

Rodzaj: kościół

Styl architektoniczny: nieznana

Materiał budowy:  ceglane

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_30_BK.165650, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_30_BK.153516