Na jego terenie zachowała się kaplica cmentarna i liczne nagrobki stanowiące cenne przykłady sztuki sepulkralnej 1. poł. XX w. oraz zabytkowy drzewostan.

Historia

W 1894 r. została erygowana parafia pw. Najświętszego Serca Jezusa i św. Floriana przy ul. Kościelnej w Poznaniu. Wkrótce jej pierwszy proboszcz ks. Walenty Kolasiński rozpoczął starania o utworzenie cmentarza parafialnego. W tym celu w 1903 r. został zakupiony grunt rolny na zach. obrzeżu Jeżyc. Nekropolię otwarto w 1905 r. Charakteryzowała ją regularny, kwaterowy układ z główną aleją i kaplicą cmentarną na osi oraz krajobrazowe zakomponowanie zieleni, wzorowane na założeniach ogrodowych i parkowych. Analogiczne rozwiązania kompozycyjne zastosowano przy projektowaniu powstałych w zbliżonym czasie innych poznańskich cmentarzy, m. in.: Górczyńskiego (1910 r.) oraz Bożego Ciała przy ul Bluszczowej (1912 r.). W północno-zachodniej części wzniesiono budynki mieszkalne i gospodarcze przeznaczone dla zarządcy cmentarza.

W 1923 r. pojawiła się konieczność rozszerzenia granicy nekropolii w kierunku zach. i wytyczenia drugiej alei, równoległej do tej na osi pierwotnego założenia. W 1932 r. ufundowano pomnik Wdzięczności, poświęcony parafianom poległym w I wojnie światowej, powstaniu wielkopolskim oraz wojnie bolszewickiej w 1920 r. Autorami jego projektu byli Lucjan Michałowski oraz Władysław Walter. Monument stanął na początku głównej alei.

W latach 50. XX w. kaplicę cmentarną przebudowano wg projektu architekta Władysława Szmyta, zastępując półkolistą apsydę po stronie pd. zamkniętym prosto prezbiterium. W 1961 r. cmentarz zamknięto dla celów grzebalnych, a kaplicę, początkowo filialną, przekształcono dziesięć lat później w Ośrodek Duszpasterski. Po utworzeniu w 1981 r. parafii pw. Chrystusa Dobrego Pasterza i wzniesieniu dla niej w latach 1982-1986 kościoła na północno-zachodnim skraju cmentarza, kaplicy przywrócono jej pierwotną funkcję.

W 1995 r. nekropolię ponownie otwarto, a opiekę nad nią przejęła parafia pw. Chrystusa Dobrego Pasterza. W tym samym roku rozpoczęto trwające trzy lata prace rewaloryzacyjne, remontowe i konserwatorskie, którymi objęto m. in. bramę oraz kaplicę cmentarną, a także pomnik Wdzięczności i wiele nagrobków.

Opis

Cmentarz jest położony w zachodniej części miasta, w dzielnicy Jeżyce, w kwartale między ulicami: Nowina (od północy), Piękną (od zachodu), Miodową (od południa) oraz Szpitalną (od wschodu). Posiada kształt nieregularnego prostokąta o pow. 5,5 ha, podzielonego na trzy części główną aleją lipową na osi oraz równoległą do niej brzozową w zachodniej części cmentarza, połączonych prostopadłymi względem nich alejkami. Cmentarz otacza żeliwne ogrodzenie od strony ul. Nowina oraz mur od zachodu i południa. Na jego teren prowadzi monumentalna kuta brama, posiadająca dwa skrzydła osadzone na ażurowych filarach i półkoliste zwieńczenie z krzyżem na szczycie. Na początku głównej alei znajduje się pomnik Wdzięczności z 1932 r., projektu Lucjana Michałowskiego oraz Władysława Waltera, z rzeźbą przedstawiającą Chrystusa Miłosiernego wspartą na kuli, na cylindrycznym cokole wieńczącym wieloboczny, boniowany filar.

W południowej części głównej alei wznosi się murowana z cegły kaplica cmentarna o prostopadłościennej bryle, nakryta dachem dwuspadowym, zamknięta od południa pierwotnie apsydą, a obecnie, po przebudowie w latach 50. XX w., prostokątnym prezbiterium. Stylem architektonicznym i rozwiązaniem elewacji frontowej nawiązuje do kościoła par. pw. Najświętszego Serca Jezusa i św. Floriana przy ul. Kościelnej. Fasadę z półkoliście zamkniętym otworem drzwiowym na osi wieńczy trójkątny szczyt wsparty na ujmujących ją lizenach, oddzielony od dolnej kondygnacji prostym gzymsem i dekorowany fryzem schodkowym. W jego środkowej części znajduje się kolista blenda z krzyżem pośrodku. Elewacje boczne, wschodnia i zachodnia, są analogiczne, trójosiowe, artykułowane lizenami, połączonymi w górnej partii pseudokonsolkowym fryzem, na których opiera się gzyms wieńczący.

Na terenie cmentarza znajduje się wiele zabytkowych, secesyjnych i modernistycznych nagrobków, pochodzących z 1. poł. XX w. oraz kute ogrodzenia otaczające najstarsze groby, m. in. rodziny Betzów (1906 r.) oraz Nowiszewskich, Janowiczów, Boreziaków i Stelmaszewskich z lat 1909-1911. Do oryginalnych i cennzch przykładów dzieł sztuki sepulkralnej należą monumenty, rzeźby i medaliony zaprojektowane m. in. przez Adama Ballenstaedta (nagrobek zm. w 1917 r. dra med. Ignacego Mackiewicza), Czesława Woźniaka (rzeźba na grobie zm. w 1959 r. Pelagii Haendschke), Krystynę Dąbrowską (brązowy medalion na grobie zm. w 1929 r. Jureczka Prymke) i Wawrzyńca Kaima (marmurowy medalion na grobie zm. w 1929 r. Marii Lidii Cofty).

Na terenie cmentarza zachował się zabytkowy drzewostan, w którym dominują: lipy, kasztanowce, dęby, graby, wiązy, jesiony, brzozy i akacje, a także cisy, sosny, świerki oraz modrzewie.

Obiekt dostępny dla zwiedzających. Cmentarz należy obecnie do parafii rzymsko-katolickiej pw. Chrystusa Dobrego Pasterza. Bliższe informacje znajdują się na jej stronie internetowej www.dobrypasterz.pl (data dostępu: 7-11-2014 r.)

Oprac. Anna Dyszkant, OT NID w Poznaniu, 07.11.2014 r.