Budynek składa się z dwóch skrzydeł - reprezentacyjnego, frontowego oraz przylegającego do niego prostopadle od wsch., mieszczącego magazyn książek. Monumentalną fasadę podkreśla portal i bogata forma oprawy okna na pierwszym piętrze środkowej osi. Dominantę wnętrza stanowi otwarta, nakryta przeszklonym dachem przestrzeń reprezentacyjnych schodów prowadzący na piętro. Zabytek znajduje się w obszarze pomnika historii: „Poznań - historyczny zespół miasta”.

Historia

Budynek Biblioteki im. Cesarza Wilhlema I (ob. Biblioteki Uniwersyteckiej w Poznaniu) został wzniesiony w latach 1899-1902 według projektu opracowanego w pruskim Ministerstwie Robót Publicznych pod kierunkiem Karla Hinckeldeyna, w ramach „Hebungspolitik”, której założeniem było podniesienie poziomu życia mieszkańców zaboru pruskiego. W pierwszym etapie jej realizacji zaplanowano również wzniesienie budynku Muzeum im. Cesarza Fryderyka III (ob. Muzeum Narodowego w Poznaniu, Galerii Malarstwa i Rzeźby), zrealizowanego w latach 1900-1903 według projektu tego samego architekta.

Projekt biblioteki od początku zakładał dobudowanie dwóch dodatkowych skrzydeł po pn. i pd. stronie istniejącego budynku magazynowego i zamknięcie całego gmachu w rzucie o kształcie litery H, jednak w tej części pozostał ostatecznie niezrealizowany. Magazyn książek w swym pierwotnym kształcie miał pomieścić ok. 300 tysięcy woluminów, a po ewentualnej rozbudowie - dwa razy tyle.

Elewacja frontowa budynku została zniszczona w czasie II wojny światowej. Odbudowano ją w latach powojennych. W latach 60. XX w. przeprowadzono generalny remont więźby i przełożono pokrycie dachu. W latach 80. wzmocniono konstrukcję samonośnych regałów w magazynie książek. Na pocz. XXI w. przeprowadzono prace konserwatorskie przy elewacji frontowej, które objęły m. in. jej gruntowne oczyszczenie, a w ostatnich latach - we wnętrzach.

Opis

Budynek znajduje się w śródmieściu Poznania, po wsch. stronie ul. F. Ratajczaka, na odcinku między ulicami: 27 Grudnia i św. Marcin. Skrzydło frontowe jest usytuowane kalenicowo względem ulicy i ścianami szczytowymi jest połączone z sąsiednimi budynkami - od pn. ze współczesnym budynkiem wypożyczalni książek, od pd. - łącznikiem z kamienicą z pocz. XX w., na rogu ul. F. Ratajczaka i św. Marcina. Od wsch., na osi przylega do niego magazyn książek, z trzech stron otoczony placem.

Budynek nie jest jednorodny stylistycznie, posiada cechy stylistyczne pozwalające uznać go za neobarokowy. W literaturze przyjęte jest również stosowanie terminu stylu „wilhelmińskiego”, który łączy formy renesansu, baroku i klasycyzmu.

Biblioteka została wzniesiona na rzucie zbliżonym do odwróconej litery T, który tworzą połączone prostokątne plany wydłużonego skrzydła frontowego oraz połączonego z nim pod kątem prostym magazynu książek. Układ pomieszczeń we wnętrzu skrzydła frontowego jest dwutraktowy, w środkowej części przedzielony korytarzem i hallem na osi z reprezentacyjnymi schodami prowadzącymi na piętro. Główne wejście do budynku znajduje się od zach. na osi środkowej. Wnętrze magazynu książek jest niepodzielone.

Bryła budynku jest złożona z dwóch prostopadłościanów: skrzydła frontowego oraz magazynu książek tej samej wysokości, połączonego od wsch. pod kątem prostym z niższym i nieco szerszym ryzalitem reprezentacyjnej klatki schodowej, który jednocześnie pełni funkcję łącznika między budynkami. Środkowa oś skrzydła frontowego oraz dwie skrajne od wsch. osie magazynu książek po stronie pn. i pd. są podkreślone płytkimi, pozornymi ryzalitami, zwieńczonymi odpowiednio trójkątnym frontonem i szczytami. Oba skrzydła są podpiwniczone. Skrzydło frontowe jest trójkondygnacyjne, nakryte dachem czterospadowym. Nad wsch. połacią i częściowo również nad ryzalitem klatki schodowej wznosi się niska prostopadłościenna bryła świetlika nakrytego czteropołaciowym przeszkleniem. Magazyn książek jest siedmiokondygnacyjny z użytkowym poddaszem, nakrytym dachem dwuspadowym.

Budynek został wzniesiony z cegły ceramicznej. Elewacja frontowa jest licowana płytami ze sztucznego kamienia i piaskowca z bogato opracowanym detalem architektonicznym. Dachy są pokryte ceramiczną dachówką karpiówką. Poszczególne kondygnacje są oddzielone stropami Kleina i żelbetowymi. Część środkowa hallu na parterze skrzydła frontowego jest nakryta sklepieniem kolebkowym z lunetami, boczne korytarze - sklepieniami krzyżowymi. Na pierwszym piętrze hall nakrywa przeszklony świetlik konstrukcji kratownicowej.

Elewacja frontowa głównego gmachu jest trójkondygnacyjna i trzynastoosiowa, licowana sztucznym kamieniem i piaskowcem o bogatym opracowaniu architektonicznym i dekoracyjnym detalu. Dwie dolne kondygnacje, oddzielone od pierwszego piętra gzymsem kordonowym, są pokryte boniowaniem. Pasy międzyokienne na trzeciej kondygnacji podkreślają pilastry. Na wysuniętym gzymsie koronującym opiera się ażurowa, tralkowa balustrada flankowana dwoma obeliskami na postumentach. W dwóch dolnych kondygnacjach osi środkowej wyodrębnionej płytkim pseudoryzalitem znajduje się wnęka zamknięta łukiem odcinkowym, a w niej prostokątny otwór drzwiowy z trójdzielnym nadświetlem. Okno na pierwszym piętrze jest poprzedzone balkonem wspartym na konsolach i zamkniętym tralkową, wygiętą w łuk balustradą. Posiada bogatą oprawę złożoną z flankujących je par pilastrów, zwieńczenia w formie głowy Ateny, nad którą znajduje się przerwane belkowanie, podtrzymujące trójkątny fronton z dwoma płomienistymi wazonami u podstawy i herbem Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w polu tympanonu. Otwory okienne poszczególnych kondygnacji są prostokątne, zróżnicowanej wielkości, w przyziemiu zamknięte łukami odcinkowymi, na parterze - prosto (wsparte na parach konsol), na pierwszym piętrze - łukami pełnymi z wolutami w zwornikach, wszystkie wypełnione drewnianą stolarka okienną.

Elewacje magazynu książek są ceglane, podzielone rzędami prostokątnych, zbliżonych do kwadratu otworów okiennych, zamkniętych łukami odcinkowymi.

We wnętrzu zachował się w większości pierwotny układ pomieszczeń. Na osi głównego wejścia do budynku frontowego mieści się hall z reprezentacyjnymi schodami prowadzącymi na wyższą kondygnację. Po jego pn. i pd. stronie, na parterze i na piętrze, znajdują się korytarze zapewniające dostęp do poszczególnych pomieszczeń, m. in. zbioru katalogów i dużej czytelni ogólnej. Na gzymsie ściany klatki schodowej nad głównym podestem umieszczono głowę Ateny, która zastąpiła pierwotne popiersie cesarza Wilhelma I, autorstwa Hedwig Hinckeldeyn. W czytelniach na parterze i pierwszym piętrze w części pd. zachowało się oryginalne drewniane wyposażenie: stoły oraz wysokie przyścienne regały z antresolą zamkniętą tralkową balustradą, na którą prowadzą spiralne schody.

Zabytek dostępny (z wyjątkiem magazynu książek). Bliższe informacje znajdują się na stronie lib.amu.edu.pl (data dostępu: 15-02-2016 r.)

oprac. Anna Dyszkant, OT NID w Poznaniu, 16-02-2016 r.