Na tym samym stopniu wodnym funkcjonuje także dawny tartak z elektrownią wodną.

Historia

Historia wsi i majątku w Potrytach sięga średniowiecza. Od XVI w. dobra należały do rodziny Troszke, od XVIII w. pozostawały we władaniu rodu Helden-Gąsiorowski, którzy wybudowali dwór i oficynę (istniejące do dziś) oraz folwark. Od ok. 1820 r. Potryty należały do rodziny Marquardt. W 1879 r. w obrębie folwarku funkcjonował młyn i tartak. Dobra liczyły wówczas ponad 270 ha. W folwarku hodowano konie, bydło, owce i świnie. Majątek nie zmieniał właścicieli przez kolejne dziesięciolecia. Na pocz. XX w. młyn i tartak dzierżawiono. Sytuacja stopnia wodnego pozostawała stabilna przez kolejne stulecia, co sprzyjało funkcjonowaniu młyna. W XIX w. wybudowano nowy młyn, tartak i towarzyszące im budowle i urządzenia hydrotechniczne. Młyn ostateczna formę i wyposażenie uzyskał w 1926 r. Wybudowany i wyposażony został wówczas wg projektów specjalistycznej firmy z Brunszwiku „Amme-Giesecke-Konegen”, jako przykład ich sztandarowej realizacji.Po zakończeniu drugiej wojny światowej folwark upaństwowiono. Młyn z przerwami funkcjonował zgodnie z pierwotnym przeznaczeniem, w tartaku uruchomiono elektrownię wodną. Po 1989 r. folwarkiem zarządzała Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa. Budynki przemysłowe funkcjonowały z wykorzystaniem historycznego wyposażenia: tartak do l. 70-tych XX w. (od l. 90-tych jako mała elektrownia wodna), młyn z przerwami do l. 90-tych.

Opis

Zespół dworsko - folwarczny zlokalizowany są ok. 10 km na północny - zachód od Jezioran. Założenie usytuowane jest nad rzeką Symsarną, która wyznacza jego północno-wschodnią granicę. Przez środek założenia, groblą młyńską, przebiega droga prowadząca do Modlin, wzdłuż której (na osi północ-południe) usytuowane są budynki. Granicę zachodnią wyznaczają stajnie. Pomiędzy folwarkiem, a dworem pozostałości parku. W części folwarcznej dominantę stanowi młyn.W skład zespołu dworsko - folwarczny wchodzą: dwór, oficyna, czworak, pięciorak, młyn z młynarzówną, tartak, stajnia, obora, kapliczka oraz budynki mieszkalne i gospodarcze (do rejestru zabytków wpisano 21 obiektów). W obrębie zespołu pod względem zabytkowym wyróżniają się: dwór (barokowy, wzniesiony prawdopodobnie na średniowiecznych fundamentach), oficyna (XVIII w.) oraz zespół budynków produkcyjnych wykorzystujących rzekę Symsarnę (młyn z młynarzówką oraz tartak) z towarzyszącymi im budowlami i urządzeniami hydrotechnicznymi (grobla, jaz, komory turbin). Istniejący do niedawna most został rozebrany. Młyn i tartak posadowione na końcach grobli o dł. ok. 70 m, która piętrzy wody rzeki Symsarny tworząc zbiornik (staw młyński). Na środku grobli znajduje się jaz oraz dwa kanały robocze - dla młyna i tartaku. W młynie zachowane historyczne wyposażenie: w piwnicy - turbina Francisa z wałem poziomym (podwójna w spirali), na wyższych kondygnacjach - system przenoszenia napędu oraz maszyny czyszczące i sortujące, waga, kosze zasypowe z workownicami, mlewniki i inne; zachowany także pionowy system transportu. Młyn z młynarzówką wzniesione z cegły. Detal architektoniczny skromny, ceglany (lizeny, gzymsy, blendy). W tartaku zachowane turbiny. Jest to obiekt drewniano-murowany (komory turbin) wykorzystywany jako mała elektrownia wodna. Budynki młyna i tartaku nawiązują do architektury przemysłowej przełomu XIX i XX w. W okresie współczesnym maszyny poruszane były prądem elektrycznym. Młyn obecnie nieużytkowany. W obrębie historycznego zespołu folwarcznego rozebrano kilka budynków gospodarczych.

Zabytek dostępny. Możliwe oglądanie z zewnątrz. W związku z tym, iż folwark , w tym tartak i młyn, należą do osób prywatnych wnętrza obiektów dostępne po uzgodnieniu z właścicielami.

Oprac. Maurycy Domino, 8.12.2014 r.