Sanktuarium kultu maryjnego o randze krajowej.

Historia

Wzniesienie zespołu klasztornego w Poświętnej należy łączyć z kultem obrazu tzw. Matki Boskiej Świętorodzinnej. Pierwszą rozpoznaną siedziba, w której znajdował się w Polsce, był dwór Starołęskich w Niezamirowicach. W czasie Potopu Szwedzkiego obraz miał cudownie ocaleć z pożaru budynku. Kilkakrotnie przenoszony, trafił ostatecznie do Studziannej, gdzie wydarzył się wówczas szereg cudów. W jednym z objawień MB poprosiła o wybudowanie ku jej czci kaplicy na tzw. Panieńskiej Górce. Sława obrazu spowodowała, iż specjalnie powołana Komisja kościelna uznała obraz za cudowny a właściciele dóbr rozpoczęli w r. 1672 wznoszenie drewnianej kaplicy dla umieszczenia malowidła. Rozpoczęto też starania o sprowadzenie do Studziannej zakonników, którzy mieli opiekować się powstającym sanktuarium. Wybór padł na Zgromadzenie Oratorium św. Filipa Neri, zwane potocznie Filipinami. Filipini wznieśli kościółek pw. św. Józefa (istnieje do dziś). Jednak wciąż narastający ruch pielgrzymkowy spowodował, że ok. 1688 r. zaczęto prace budowlane przy ogromnej kubaturowo inwestycji, jaką stał się zespół klasztorny. Nieznany jest autor projektu kościoła, który wzniesiono jako pierwszy element założenia. Wymienia się nazwiska znanych architektów: Tylman van Gameren, F. Solari, ale są to jedynie hipotezy. Budowa kościoła zakończyła się dopiero ok. 1724 r., a konsekracja nastąpiła w 1748 r. Cudowny obraz uroczyście przeniesiono do świątyni w 1776 r. Ok. 1750 r. rozpoczęto budowę klasztoru, podobnie datuje się mury opasające teren założenia i dzwonnice. Klasztor powstał w dwóch etapach: 1750- 68 i 1788 r. Filipini opiekują się sanktuarium do dziś.

Opis

Założenie klasztorne położone jest we wschodniej części wsi na szczycie wzgórza , u podnóża którego biegnie droga Łódź- Radom. Poza wartościami architektonicznymi, historycznymi i religijnymi, posiada duże walory widokowe - ze względu na położenie na wzgórzu i dużą kubaturę, stanowi dominantę architektoniczną. Zespół składa się z kościoła, klasztoru, dwóch narożnych dzwonnic , oraz muru z bramą prowadzącą na dziedziniec kościelny, niegdyś będący cmentarzem. Na terenie tym znajdują się także budynki gospodarcze, położone w północnej części założenia. Głównym elementem zespołu jest kościół. Jest to budowla orientowana, wzniesiona na planie krzyża. Mury ceglane otynkowano, zaś detale architektoniczne ścian wykonano z piaskowca. Nawa główna, transept i prezbiterium świątyni są tej samej wysokości, nawy boczne (skomponowane jako rząd kaplic) niższe. Więźba drewniana, sklepienia ceglane kolebkowe i żagielkowe. Dachy dwuspadowe w nawie głównej, pulpitowe w bocznych, na skrzyżowaniu naw kopuła z latarnią na ośmiobocznym tamburze. Kopuły z latarniami wieńczą także dwie narożne kaplice umiejscowione przy fasadzie (od zachodu). Fasada jest w części środkowej dwukondygnacyjna. Parter mieści główny otwór drzwiowy, obramowany prostokątnym portalem, nad którym znajduje się balkon. Na wyższej kondygnacji znajduje się wnęka okienna flankowana dwoma niszami z figurami świętych. Całość wieńczy trójkątny szczyt z rzeźbionymi figurami świętych. Centralną część flankują dwie narożne kaplice zwieńczone kopułami z latarniami. Elewację tą zdobią także opaski , gzymsy, pilastry i szereg innych detali, nadających jej wrażenie przestrzenności. Podobne elementy zdobią ściany pozostałych elewacji. Wnętrze kościoła stanowią nawa główna otwarta na kaplice boczne otworami arkadowymi, transept z kopulą w części centralnej i trójprzęsłowe prezbiterium. Ściany zdobione polichromią wykonaną przez Adama Swacha, zdobione pilastrami i bogatym belkowaniem. Między ramionami transeptu i prezbiterium znajdują się dwie zakrystie. Z południowej zakrystii prowadzi przejście do klasztoru. Najcenniejszym zabytkiem w kościele jest bez wątpienia przedstawienie Matki Boskiej Świętorodzinnej. Jest to obraz ukazujący św. Rodzinę przy stole w czasie posiłku. Powstało w XVII w. na podstawie miedziorytu francuskiego grafika Callota. Autor i miejsce powstania obrazu pozostają nieustalone. Istnieje hipoteza, że dzieło trafiło do Polski w czasie przyjazdu Cecylii Renaty (żona Władysława IV). Inne źródła podają, ze zostało namalowany w Polsce. Obraz umieszczony jest w barokowym ołtarzu głównym. W kościele zachowały się także inne barokowe elementy , jak ołtarze boczne, ambona i organy. Bogatego wystroju wnętrz dopełniają także liczne obrazy, w większości powstałe w XVII i XVIII w. oraz drobniejsze elementy wyposażenia, jak lampki, lichtarze itp. Klasztor jest budowlą znacznie skromniejszą od świątyni. Jest to obiekt wzniesiony z cegły, otynkowany, o drewnianej więźbie dachowej. Posiada sklepienia kolebkowe. Położony został na rzucie zbliżonym do litery L, jest jednopiętrowy. Poza kościołem i klasztorem w skład zespołu wchodzą dwie murowane dzwonnice, wzniesione na planie kwadratu. Północna przekryta została kopułą na tamburze, południowa dachem namiotowym. Obie wchodzą w skład ogrodzenia pełnego, również barokowego.

Zespół jest dostępny cały rok zarówno dla zwiedzających, jak i pątników.

Oprac. Anna Michalska, OT NID w Łodzi, 18.09.2014