Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

kościół parafialny pw. św. Jana Chrzciciela - Zabytek.pl

kościół parafialny pw. św. Jana Chrzciciela


kościół XV w. Poniszowice

Adres
Poniszowice, Cicha 2

Lokalizacja
woj. śląskie, pow. gliwicki, gm. Rudziniec

Kościół pw.św.Jana Chrzciciela stanowi jeden z najstarszych drewnianych kościołów na terenie Górnego Śląska, o typowej dla architektury regionalnej różnicy wysokości oraz pochylenia połaci dachowej nad nawą oraz prezbiterium.

Dodatkowo obiekt stanowi cenny przykład świątyni dwunawowej z bogatym detalem gotyckim oraz cennym wyposażeniem.

Historia

Pierwsze wzmianki odnośnie wsi Poniszowice pochodzą z 1245 r. i dotyczą przekazania miejscowości biskupowi wrocławskiemu Tomaszowi przez księcia opolskiego Mieszka II. Obecny kościół zgodnie z najnowszymi badaniami dendrochronologicznymi powstał w 1498 r., a rok później został konsekrowany. W 1570 r. w sąsiedztwie kościoła wybudowano wolno stojącą dzwonnice. Obiekt w 1. połowie XVII w. użytkowany był przez protestantów, w latach 1640-1650 po powrocie do kościoła katolickiego obiekt wyremontowano, zakupiono także nowe ołtarze, poświęcone odpowiednio w 1653 i 1657 r. Kolejne zmiany przyniosła rozbudowa obiektu w latach 1691-1692 o kaplicę św. Józefa, fundacji Franciszka Rogojskiego ze Słupska. W 1775 r. kościół przeszedł gruntowny remont i modernizację, dobudowano wówczas soboty. Ważne przekształcenia miały miejsce w 1844 r., dobudowano wówczas nowy chór muzyczny w zachodniej części nawy, kolejna inwestycja w postaci loży kolatorskiej nad zakrystią powstała w 1852 r. z fundacji Aleksandra Zawadzkiego. W 1882 r. kościół wzbogacił się o barwne polichromie autorstwa Kusbera z Gliwic. Obiekt wielokrotnie remontowano, w 1908 r. przeprowadzono kompleksową odnowę świątyni, a sześć lat później oszalowano soboty.  Kolejny gruntowny remont miał miejsce w 1982 r., w 2010 r. Andrzej Marek Barski z Nysy wykonał konserwację ołtarzy, w 2011 r. rozebrano, a następnie odtworzono podcień, ostatnie prace miały miejsce w 2012 r. wylano wówczas nowe fundamenty oraz zrekonstruowano kaplicę.

Opis

Kościół pw. św. Jana Chrzciciela usytuowany jest na niewielkim wzniesieniu, w centralnej części wsi przy ulicy Parkowej 5. Obiekt położony jest w obrębie cmentarza grzebalnego, a cały teren otoczony jest kamiennym murkiem. W skład zespołu wchodzi także wolno stojąca dzwonnica położona w północno-wschodniej części działki. Późnogotycka świątynia charakteryzuje się typową dla architektury regionalnej Górnego Śląska różnicą wysokości dachu nad nawą i prezbiterium oraz gotyckim detalem. Obiekt jest orientowany, został wykonany w konstrukcji zrębowej na kamienno-wapiennej podmurówce. Świątynia składa się z dwóch zasadniczych części w postaci wzniesionej na planie kwadratu nawy do której od północy przylega pięcioboczna kaplica św. Józefa pod którą znajduje się krypta. Dodatkowo nawa w części frontowej oraz bocznych otoczona jest przez wsparty na słupach, oszalowany z zewnątrz podcień. Drugą część stanowi wzniesione na planie prostokąta, zamknięte trójbocznie od wschodu, węższe od nawy prezbiterium, do którego od północy przylega wzniesiona na planie prostokąta zakrystia z lożą kolatorską na piętrze, element urozmaicający bryłę stanowią przydaszki obiegające na całej długości prezbiterium. Zasadnicza część kościoła przykryta jest strzelistym, dwukalenicowym dachem dwuspadowym. W obrębie prezbiterium w część wschodniej dach przechodzi w trzyspadowy, w części zachodniej okrywa również zakrystię. Kaplica św. Józefa nakryta jest dachem pięciospadowym, nad nawą w części centralnej zlokalizowana jest natomiast ośmioboczna sygnaturka z latarnią, nakryta barokową cebulastą kopułką. Główne wejście zlokalizowano w obrębie elewacji zachodniej, elewację północną urozmaica natomiast centralnie zlokalizowana kaplica oraz zakrystia w części wschodniej. Oszalowane z zewnątrz soboty występują wzdłuż elewacji północnej, wschodniej oraz południowej, powyżej sobót oraz przydaszków ściany obite gontem, wyjątek stanowi kaplica z nieosłoniętymi belkami zrębu. Niewielkie, prostokątne otwory okienne wyposażone w kraty z zadziorami zlokalizowane są w obrębie elewacji wschodniej i południowej. Wewnątrz dominują płaskie stropy z prostą dekoracją malarską, w kaplicy oraz zakrystii mamy do czynienia ze stropem belkowym z ozdobnym fazowaniem, w prezbiterium rzadko spotykane pozorne sklepienie kolebkowe o wykroju pięciobocznym. Nawa oddzielona od prezbiterium prostokątną tęczą zbudowaną z dwóch obustronnie dekorowanych fazowaniem belek z wspartą na kroksztynach częścią górną. Na uwagę zasługuje także profilowany uskokami gzyms o cechach gotyckich. Do lat 80. XX w. obiekt posiadał rzadki układ pseudodwunawowy uzyskany przy pomocy słupów wspierających podciąg wzdłużny, usuniętych w 1982 roku. Należy również nadmienić fakt powstania w 1852 roku loży kolatorskiej nad zakrystią oraz zlokalizowanego w obrębie wejścia wspartego na czterech słupach chóru muzycznego. Wśród wyposażenia świątyni wymienić należy bogato dekorowany ołtarz główny z 1655 r. z umieszczonym w centralnej części obrazem Matki Boskiej Częstochowskiej, licznymi rzeźbami oraz płaskorzeźbą Piety w dolnej części. Na uwagę zasługują także dwa wczesno barokowe ołtarze boczne. Ołtarz prawy z obrazem św. Barbary o typowej dla pozostałych ołtarzy kościelnych złoconej dekoracji chrząstkowo-małżowinowej pochodzi prawdopodobnie z 1650 roku. Ołtarz lewy z obrazem Zmartwychwstania Pańskiego  z 1653 roku wzbogacony jest w części dolnej o płaskorzeźbę, posiada analogiczny układ co ołtarz główny i lewy. W skład zespołu wchodzi również położona w południowo-wschodniej części działki dzwonnica. Jest to prosty, założony na rzucie kwadratu, trzykondygnacyjny obiekt wykonany w konstrukcji słupowej, na podmurówce. Ściany zewnętrzne dzwonnicy są oszalowane i zwężają się ku górze, trzecią kondygnację stanowi izbica wysunięta nieznacznie poza lico elewacji. Poszczególne elewacje podkreślone są przy pomocy prostych przydaszków, a sama bryła nakryta jest dachem namiotowym przechodzącym w ośmioboczny.

Obiekt jest ogólnie dostępny dla zwiedzających.

Oprac. Agata Mucha, OT NID w Katowicach, 24.09.2014 r.

Rodzaj: kościół

Styl architektoniczny: nieznana

Materiał budowy:  drewniane

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_24_BK.102066, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_24_BK.314733