Usytuowanie i opis

Grodzisko położone jest około. 500 m na północny zachód od wsi Polanowice, w dolinie Nysy Łużyckiej, w bliskim sąsiedztwie jej prawego brzegu. Zajmuje naturalne wzniesienie na wschodniej krawędzi tej doliny.

Niewiele wiadomo o grodach kultury łużyckiej i pierwszego założenia wczesnośredniowiecznego, o zniwelowanych wałach i pozostałych nawarstwieniach przykrytych przez najmłodszą warownię obronną. Z najstarszych poziomów osadniczych pochodzi znaczna część materiałów reprezentujących kulturę łużycką spośród tysięcy fragmentów ceramiki, wyeksplorowanych w latach 1996-1997 podczas systematycznych badań archeologicznych. Na uwagę zasługuje odkrycie czterech glinianych „ołtarzy”, którym przypisuje się funkcje kultowe. Gród kultury łużyckiej miał kształt zbliżony do koła o zewnętrznej średnicy około 230 m. Otoczony był wałem o szerokości około 8 m.

We wczesnych fazach wczesnego średniowiecza istniał niewielki gródek, którego średnica zewnętrzna mogła wynosić około 50 m, zaś wewnętrzna 30 m. Prawdopodobnie pod względem wielkości był zbliżony do innych obiektów tego typu, znanych z terenu Dolnych Łużyc (Tornow, Ragow, Schönfeld, Raddusch). Mógł on funkcjonować w drugiej połowie IX i pierwszej połowie X w.

Najmłodszy gród, identyfikowany w źródłach pisanych z Niemczą Łużycką, miał kształt owalny o wymiarach zewnętrznych około 200 x 220 m. Wał zachowany do wysokości 2-2,5 m miał szerokość przekraczającą 10 m. Badania archeologiczne, prowadzone w latach 1996-1997, skoncentrowane były na części stanowiska zniszczonej przez rzekę, więc nie było możliwości rozpoznania najmłodszego założenia polanowickiego. Stąd w zasadzie nie jest znana zabudowa majdanu grodziska, struktura części wału czy dokładna chronologia. Z grodziska pochodzi niewiele zabytków, zwłaszcza fragmentów naczyń glinianych, umożliwiających ustalić datę powstania i upadku grodu. Przyjmuje się, że budowa potężnego grodu miała miejsce pod koniec X w., zaś jego kres najpóźniej na początku XIII w.

Historia

Grodzisko w Polanowicach, odnotowanych w źródłach w 1000 r. jako Niemcza, powstało na miejscu grodu kultury łużyckiej, założonego na naturalnym wzniesieniu. Gród ten funkcjonował we wczesnej epoce żelaza do początku V w. p.n.e. Na miejscu grodu kultury łużyckiej we wczesnych fazach wczesnego średniowiecza zbudowano gród, niszcząc jednocześnie wał starszego założenia. Z kolei obiekt wczesnośredniowieczny został zniwelowany w związku z budową prawdopodobnie pod koniec X w. potężnego grodu, stanowiącego centrum wspomnianego burgwardu niemczańskiego. Jak się przypuszcza, jego opuszczenie lub zniszczenie nastąpiło najpóźniej na początku XIII w., co mogło wiązać się z rozwojem Gubina i zmianą stosunków własnościowych, kiedy to burgward niemczański został przejęty przez klasztor benedyktynek gubińskich od klasztoru w Nienburgu.

Stan i wyniki badań

Grodzisko w Polanowicach było wzmiankowane w literaturze już w pierwszej połowie XIX w. Było ono penetrowane podczas badań powierzchniowych zarówno przez niemieckich, jak i polskich archeologów. Strona zachodnia stanowiska, leżąca po stronie rzeki, uległa zniszczeniu jeszcze przed końcem XVIII w. W trakcie niszczenia grodziska zostały odkryte ślady budynków, a ponadto liczny wczesnośredniowieczny materiał ruchomy, jak m.in. ułamki naczyń glinianych, szydła, przęśliki, żarna noże, motyka, siekiera, fragment miecza, pierścień szklany i 2 denary krzyżowe. Systematyczne badania wykopaliskowe były prowadzone w latach 1996-1997 przez dr. Jarosława Lewczuka przy udziale prof. dr. hab. Grzegorza Domańskiego. Objęły one wspomniany teren, niszczony przez Nysę Łużycka. Wyeksplorowano warstwę kulturową o miąższości do 1,7 m, poniżej której odkryto 63 jamy, częściowo powiązane z fragmentami tej warstwy. Ponadto natrafiono na pozostałości rowu o głębokości 1,7-2 m i szerokości 4,5-5 m. Do niezwykle interesujących należało odkrycie wspomnianych „ołtarzy” glinianych, a także wyeksplorowanie licznych fragmentów ceramiki, głównie kultury łużyckiej, paciorków szklanych, brązowego grocika scytyjskiego, kościanego grotu strzały, fragmentu brązowej siekiery, licznych przęślików, ciężarków tkackich, fragmentów przedmiotów brązowych, rogowych i kościanych oraz krzemienne odłupki i wióry. Badań na samym majdanie wczesnośredniowiecznego grodziska nie prowadzono.

Grodzisko jest dostępne przez cały rok. Od wioski w stronę grodziska i wału przeciwpowodziowego prowadzi droga polna.

Oprac. dr Krzysztof Garbacz, OT NID w Zielonej Górze, 12.12.2017 r.