XVIII w., rozbudowanej w 1907 r. (dobudowa wieży zach. wg proj. budowniczego Zdzisława Müllera z Poznania). Na pocz. XX w. powstały również dwie kaplice na cmentarzu przykościelnym oraz ogrodzenie zespołu. Wyposażenie kościoła obejmuje m. in. ołtarz gł. i ambonę, wykonane z l. 1950-60 wg proj. Franciszka Morawskiego. W nowym ołtarzu bocznym znajduje się cenny tryptyk renesansowy z 1572 r. malowany zapewne przez Mateusza Kossiora z Poznania. Ponadto zachowały się rzeźby św. Katarzyny i św. Barbary z ok. 1630 r.

Historia

Początki Połajewa sięgają średniowiecza. Najstarsza wzmianka o wsi pochodzi z 1387 r. Była to wieś prywatna. Jej właścicielami w pocz. XV w. byli Nałęcze Obrzyccy, w l. 1447-1695 r. - Czarnkowscy, później, do 1778 r. - Miączyńscy, w k. XVIII w. - Ponińscy i Husarzewscy. Po II rozbiorze Polski Połajewo znalazło się w granicach Prus. Tutejszy majątek był wówczas własnością Banku Pruskiego, do I wojny światowej zarządzała nim rodzina Saengerów. W 1888 r. w Połajewie urodził się Walenty Dymek, późniejszy arcybiskup poznański.

Kościół p.w. św. Michała i Matki Boskiej założony został zapewne już w XII lub XIII w. Z pewnością w XV w. istniała tu parafia (w 1408 r. wzmiankowany był pleban Michał). W 1 ćw. XVII w. w miejscu starszego budynku wzniesiony został nowy kościół drewniany, do którego przed 1617 r. dobudowano murowaną kaplicę Czarnkowskich. Świątynia ta została rozebrana w 2 poł. XVIII w. Zachowany do dziś późnobarokowy kościół powstał w l. 1773-80 z fundacji Miączyńskich staraniem ówczesnego proboszcza Jana Sawickiego. W 1907 r. do świątyni dobudowana została wieża zwieńczona neobarokowym hełmem, zaprojektowana przez budowniczego Zdzisława Müllera z Poznania, nieco wcześniej na cmentarzu przykościelnym powstały dwie neobarokowe kaplice oraz ogrodzenie zespołu.

W l. 50. XX w. staraniem ks. Nikodema Nowaczyńskiego wykonano nowe wyposażenie kościoła, m. in. ołtarz gł. i ambonę. Autorem projektów był arch. Franciszek Morawski. W l. 1987-95 przeprowadzono gruntowny remont budynku. W 2006 r. w pobliżu świątyni odsłonięto granitowy pomnik arcybpa Walentego Dymka (1888-1956). Jego autorem był rzeźbiarz Andrzej Biernacki.

Opis

Zespół kościoła p.w. św. Michała w Połajewie usytuowany jest w centrum miejscowości, na zach. od rynku. Świątynia jest orientowana, z dość znacznym odchyleniem na pd. Kościół otoczony jest cmentarzem przykościelnym, ogrodzonym niskim, otynkowanym murem. Po stronie pn.-zach. znajdują się dwie kaplice cmentarne. Między kaplicami ustawiono pomnik arcybpa Walentego Dymka. Na pn. od budynku, po drugiej stronie ulicy znajduje się plebania z 1 poł. XIX w.

Późnobarokowy kościół p.w. św. Michała Archanioła jest budynkiem trójnawowym, pseudohalowym. Do korpusu nawowego od pd. wsch. przylega nieco węższe, prosto zamknięte prezbiterium, od pn. zach. - wieża na planie kwadratu. Po obu stronach prezbiterium znajdują się dwie prostokątne zakrystie. Korpus nawowy nakrywa wysoki dach dwuspadowy, nad nieco niższym prezbiterium - dach trójspadowy, nad zakrystiami - dachy pulpitowe. Nad całością dominują wysoka, trójkondygnacyjna wieża, której najwyższa kondygnacja jest ośmioboczna. Wieżę wieńczy neobarokowy hełm.

Kościół jest budynkiem murowanym z cegły. Jego ściany zostały otynkowane. Dachy oraz hełm wieży kryte są blachą. Nawę gł. i prezbiterium nakrywa pozorne sklepienia kolebkowe, nawy boczne - drewniane stropy.

Elewacje nawy i prezbiterium bez podziałów, wieńczą je profilowane gzymsy. Elewacje boczne nawy 4-osiowe, okna zamknięte łukiem odcinkowym. Elewacje prezbiterium bez okien, w zakrystiach niewielkie okna kwadratowe. Elewacje wieży 1-osiowe, w dolnych kondygnacjach ujęte narożnymi pilastrami, w kondygnacji najwyższej - lizenami. W elewacji pn.-zach. w półkoliście zamkniętej wnęce segmentowe wejście gł. ujęte portalem w formie pary pilastrów dźwigających odcinek wygiętego gzymsu i niewielki daszek. Partię wejścia ozdobiono skromną dekoracją sztukatorską (Oko Opatrzności, główki anielskie). Ponad portalem okno w bogatym obramieniu zwieńczonym rzeźbą św. Michała Archanioła. Pozostałe okna i wnęki najczęściej zamknięte są półkoliście, czasem w profilowanym obramieniu. W najwyższej ośmiobocznej kondygnacji umieszczono tarcze zegarowe i wąskie prostokątne okienka.

Wnętrze kościoła podzielone zostało opilastrowanymi filarami. Arkady międzynawowe zamknięte są półkoliście. Ściany zwieńczone są profilowanymi gzymsami. Nawę gł. i prezbiterium nakrywa pozorne sklepienie kolebkowe, nad nawami bocznymi - drewniane stropy z podsufitką. Po stronie pn.-wsch. znajduje się neobarokowy chór muzyczny.

Wyposażenie wnętrza przeważnie powojenne, powstałe w l. 1950-60 wg proj. arch. Franciszka Morawskiego, obejmuje m. in. architektoniczny ołtarz główny, ozdobiony bogatą dekoracją snycerską, z rzeźbą św. Michała Archanioła wykonaną przez Antoniego Szulca w polu środkowym, oraz ambonę w kształcie łodzi. W nowym ołtarzu bocznym znajduje się niezwykle cenny renesansowy tryptyk z 1572 r. malowany być może przez Mateusza Kossiora z Poznania. W polu środkowym tryptyku znajduje się scena Pokłonu Pasterzy, w predelli - przedstawienie Rodziny Marii, na skrzydłach - Zwiastowanie, Nawiedzenie, Hołd Trzech Króli i Obrzezanie, w zwieńczeniu wyobrażenie Boga Ojca. W kościele zachowały się również dwie rzeźby z ok. 1630 r., przedstawiające św. Katarzynę i św. Barbarę oraz siedemnastowieczny obraz szkoły włoskiej „Adoracja Dzieciątka”.

Pn. kaplica cmentarna powstała w 1906 r. Jest to budynek ceglany, otynkowany, o boniowanych narożach, wzniesiony na rzucie nieregularnego ośmioboku, nakryty kopulastym dachem o przekroju wklęsło-wypukłym, zwieńczonym czworoboczna latarnią i krzyżem. Dach kryty jest blachą. W elewacji wsch. znajduje się półkoliście zamknięte wejście, ujęte parami pilastrów, zwieńczone trójkątnym tympanonem. Obok umieszczono tablice upamiętniającą ofiary II wojny światowej. Nieco skromniejsza kaplica pd. powstała ok. 1900 r. Kaplicę wzniesiono z cegły, na kamiennej podmurówce, na rzucie kwadratu o ściętych narożach. Nakrywa ją blaszany dach namiotowy zwieńczony krzyżem. Otynkowane ściany ujęte zostały prostymi podziałami ramowo-płycinowymi. W elewacji wsch. znajduje się półkoliście zamknięte wejście.

Kościół dostępny do zwiedzania z zewnątrz i wewnątrz. Bliższe informacje na temat parafii oraz godziny Mszy Św. są podane na stronie internetowej Archidiecezji Poznańskiej: www.archpoznan.pl

oprac. Krzysztof Jodłowski, OT NID w Poznaniu, 30-12-2015 r.