Wzniesione zostało w stylu neorenesansowym, dostosowanym do form katedry pw. Wniebowzięcia NMP. Do budowy obiektu wykorzystano granitowe ciosy oraz fragmenty lapidarialne odnalezione podczas restauracji bazyliki.

Historia

Muzeum Diecezjalne w Płocku utworzono w 1903 r., w ostatnim roku sprawowania krótkiej posługi biskupiej przez Jerzego Józefa Szembeka. Kontynuacją tej misji i głównym założycielem instytucji został Antonii Julian Nowowiejski, późniejszy ordynariusz płocki, a od 1999 r. błogosławiony Kościoła rzymskokatolickiego. Powstanie tej placówki związane było z odbywającą się wówczas przebudową katedry. Jej autora, Stefana Szyllera, wyznaczono również na projektanta nowego budynku muzeum, który byłby powiązany kompozycyjnie i stylowo z bryłą sąsiadującego kościoła.

Przy tworzeniu i organizacji placówki pracował jej pierwszy dyrektor, ks. kanonik Tomasz Kowalewski, który przekazał na jej rzecz zbiory własne oraz obiekty z wykopalisk archeologicznych ofiarowane mu przez prof. Franciszka Tarczyńskiego. Wśród pierwszych eksponatów znalazły się również przedmioty wycofane z kultu, które zostały tutaj przeniesione z katedry.

W wyniku przeprowadzonej na terenie diecezji inwentaryzacji, od 1926 r. do muzeum zaczęło napływać coraz więcej obiektów. Powiększające się zbiory sprawiły, że warunki lokalowe okazały się niewystarczające. W latach 1929-30 dokonano przebudowy obiektu pod kierunkiem ówczesnego dyrektora, ks. Aleksandra Dmochowskiego. W rezultacie znacznie powiększono przestrzeń wystawienniczą placówki. Autorem zmian został Franciszek Morawski, architekt działający głównie na obszarze Wielkopolski. Opracował on projekt, który zakładał podwyższenie budynku o jedną kondygnację i poszerzenie go o dodatkowe skrzydło od północy. Postanowiono także zrezygnować z dachów dwuspadowych na rzecz schowanego za attyką dachu płaskiego i w ten sposób uzyskać dodatkową salę wystawową na piętrze.

Istnieją rozbieżne przekazy na temat losów muzeum w czasie II wojny światowej. Faktem jest, że po 1945 r. kolekcja była bardzo zniszczona, a za remont placówki odpowiedzialny był dyrektor muzeum, ks. Lech Grabowski.

Od 2008 r. skarbiec Muzeum Diecezjalnego znajduje się w pobliskim budynku dawnego opactwa benedyktyńskiego.

Opis

Muzeum Diecezjalne znajduje się na Wzgórzu Tumskim, na północ od bazyliki katedralnej pw. Wniebowzięcia NMP. Jest to budynek neoromański, dwukondygnacyjny, na rzucie nieregularnym zbliżonym do wydłużonego prostokąta. Elewacje zewnętrzne nieotynkowane, nieregularne, z wydatnym gzymsem oddzielającym część dolną od wysokiej attyki, podzielonej ceglanymi lizenami na pionowe pasy. Elewacja frontowa z ryzalitem mieszczącym wejście główne ujęte szkarpami. Otwory okienne i drzwiowe w układzie nieregularnym, w kształcie prostokątów oraz zamknięte łukiem pełnym. Na elewacjach zewnętrznych w specjalnie utworzonych niszach oraz w murze łączącym muzeum z budynkiem sądu biskupiego, umieszczono lapidarium detali romańskich i renesansowych, odnalezionych podczas restauracji katedry na początku XX wieku.

W muzeum zgromadzono wiele różnorodnych dzieł sztuki. Jednym z najbardziej reprezentatywnych zabytków polskiej sztuki późnoromańskiej jest kielich mszalny wraz z pateną fundacji księcia Konrada Mazowieckiego z ok. 1240 roku.

Do powszechnie znanych dzieł należy również relikwiarz hermowy św. Zygmunta, fundacji króla Kazimierza III Wielkiego z 2. poł. XIV w., ukoronowany autentycznym diademem piastowskim. Płock był pierwszym w państwie polskim ośrodkiem kultu św. Zygmunta – patrona miasta Płocka, parafii katedralnej i kapituły.

Jednym z najcenniejszych zabytków rękopiśmiennych przechowywanych w Muzeum Diecezjalnym jest „Biblia Płocka”, pochodząca z 2. ćw. XII w., z pierwszym opisem cudu, jaki dokonał się na ziemiach polskich.

Do ciekawostek należy również oryginalna sosnowa szafa z przeszklonymi drzwiami, w której wyeksponowano pasy słuckie. Gablota ta została zaprojektowana przez ks. Aleksandra Dmochowskiego, a wykonana przez płocki zakład stolarski Józefa Archity.

Obiekt dostępny dla zwiedzających: wtorek - piątek 10.30 – 14.00, sobota: 10.00 – 16.00.

Oprac. Bartłomiej Modrzewski, OT NID w Warszawie, 30.06.2017 r.