Historia

Zakłady wapiennicze w Płazie utworzone zostały w 1890 r. pierwotnie pod nazwą „Wapienniki, Kamieniołomy i Fabryka Mielonego Wapna w Płazie”, później najczęściej określane były jako „Wapiennik”. Założycielami zakładów byli Józef Stanisław Retinger, prawnik krakowski i Gustaw Baruch, krakowski przedsiębiorca. Równocześnie w pobliskim kamieniołomie rozpoczęto wydobycie kamienia wapiennego niezbędnego do produkcji wapna na potrzeby budownictwa. Od połowy XX w. zakład wytwarzał także m.in. kruszywo budowlane i drogowe oraz wapień dla przemysłu spożywczego i chemicznego. W okresie ponad stuletniej historii zakłady kilkukrotnie były reorganizowane oraz zmieniały właścicieli i nazwy. Obecnie „Wapiennik” jest nieczynny, a od 2006 r. należy do Spółki z o.o. „GiGa” w upadłości likwidacyjnej. Piec kręgowy typu Hoffmann służący do wypału wapna wybudowany został w 1892 r. W 1949 r. wzniesiono drewnianą obudowę otaczającą budowlę. Zabytek od czasu budowy zachowany jest w prawie niezmienionym stanie. Od wielu lat obiekt nie jest użytkowany.

Opis

Piec zlokalizowany jest w północno-zachodniej części Płazy w pobliżu granicy wsi z Chrzanowem, na terenie dawnego Zakładu Wapienniczego „Wapiennik”. Budowla na planie elipsy wzniesiona została z cegły szamotowej z zewnątrz oblicowanej kamiennymi blokami. We wnętrzu pieca znajduje się 16 komór kręgowych służących do wypału wapna (obecnie zamurowanych), palenisko i system kanałów i odciągów zapewniających przenikanie ciepła. Piec otoczony jest wtórne drewnianą, piętrową obudową konstrukcji szkieletowej wzniesioną na planie prostokąta, dwukondygnacyjną, nakrytą dwuspadowym dachem z wywietrznikami w połaciach. Wewnętrzna konstrukcja obudowy podtrzymywała torowisko kolejki, którym dostarczano węgiel do mieszczącego się na piętrze składu i stanowiska palacza. Zabytkowa budowla jest przystosowaną do wypału wapna wersją pieca pierścieniowego do wypału cegły ceramicznej, którego konstrukcję opatentował w 1858 r. niemiecki przemysłowiec Friedrich Eduard Hoffmann. Pomimo, że zmodyfikowane urządzenia określano piecami kręgowymi, to nazwiska konstruktora wszystkie podobne piece nazywano Hoffmannami. Energooszczędne, wydajne i proste w obsłudze urządzenia użytkowane były w polskich zakładach przemysłowych do lat 50. XX w., Obecnie piece tego typu używane są jeszcze w niektórych warsztatach ceramicznych.

Zabytek dostępny z zewnątrz. Możliwość obejrzenia po uzyskaniu zgody obecnego administratora dawnego zakładu wapienniczego.

Oprac. Tadeusz Śledzikowski, OT NID w Krakowie, 20.10.2014 r.