Obiekty charakterystyczne dla okresu, w którym powstały (1939 -1944), ukazujące różnorodność stosowanych wówczas rozwiązań fortyfikacyjnych. Schron bojowy wpisany do rejestru zabytków to jedyny tego typu obiekt w regionie z zachowanymi oryginalnymi, pancernymi elementami wyposażenia.

Historia

Pierwsze umocnienia wchodzące w skład Pozycji Piskiej zostały wzniesione latem 1939 r. Były to cztery schrony dla broni maszynowej. Wkrótce rozpoczęto rozbudowę pozycji, podczas której kilka obiektów poddano modyfikacji, m.in.: do dwóch schronów dobudowano garaże dla armat przeciwpancernych, wzniesiono również obiekt fortyfikacji ciężkiej oraz wykonano ziemne stanowiska ckm, rowy strzeleckie i dobiegowe. Pozycja miała osłaniać mobilizację wojsk niemieckich i chronić tereny wokół Pisza przed atakiem nieprzyjaciela w kierunku miast: Orzysz i Ruciane - Nida. W związku ze spodziewanym natarciem wojsk radzieckich umocnienia zostały wzmocnione w 1944 r. poprzez wykopanie rowu przeciwpancernego i okopów ze stanowiskami ogniowymi. W styczniu 1945r. Pozycja Piska została opuszczona przez oddziały niemieckie praktycznie bez podjęcia walk. Po 1945 r. nieużytkowane schrony znalazły się na terenach należących do Skarbu Państwa, samorządu i osób prywatnych. W kolejnych latach części z nich uległa całkowitemu lub częściowemu zniszczeniu. W 2007 r. dwa schrony wchodzące w skład Pozycji Piskiej zostały wpisane do rejestru zabytków (schron bierny typu Regelbau 502 oraz schron bojowy typu 107a). Obecnie część schronów tworzących pozycję zostało włączonych do edukacyjnej trasy historycznej "Piska Pozycja Ryglowa", nad którą sprawuje opiekę lokalne stowarzyszenie historyczne.

Opis

Na umocnienia Pozycji Piskiej składają się schrony tworzące Punkt Oporu Pisz wraz z flankującymi go od północy i południa schronami we wsiach Wiartel i Młynno (obecnie wieś nie istnieje). Schrony wzniesiono z wykorzystaniem ukształtowania terenu, w niektórych przypadkach całkowicie zagłębiając je w ziemi (schrony bierne). Towarzyszą im umocnienia - konstrukcje ziemnie, w tym: rów przeciwpancerny, stanowiska polowe oraz rowy strzeleckie i dobiegowe. Wśród obiektów tworzących Pozycję Piską znajdują się schrony bierne dla jednej lub dwóch drużyn piechoty, schrony bojowe, schrony dla działa przeciwpancernego ze schronem biernym lub bojowym oraz pozostałość po wieży obserwacyjnej. Do rejestru zabytków wpisane są dwa schrony, tj.: obiekt fortyfikacji ciężkiej - schron bojowy typu 107a (dwustronna kazamata ckm z dzwonem obserwacyjnym i występem flankującym) oraz schron bierny dla dwóch drużyn piechoty typu Regelbau 502. Oba schrony wykonane z żelbetu. Schron bojowy, przeznaczony dla karabinów maszynowych, o ścianach i stropach grubości 2 m (ściana czołowa wzmocniona do ponad 3 m), wyposażony w zachowane oryginalne płyty pancerne grubości 20 cm. We wnętrzu, malowane na ścianach, historycznie zachowane pozostałości instrukcji postępowania dla załogi (12 żołnierzy). Pomiędzy izbami bojowymi zlokalizowane stanowisko obserwacyjne chronione pancernym dzwonem. Obiekt w bardzo dobrym stanie technicznym. Schron bierny dla dwóch drużyn piechoty jest częściowo zagłębiony w ziemi, ściany zewnętrzne i stropy grubości 2 m. Schron mógł pomieścić od 20 do 26 żołnierzy. Stanowisko obserwacyjne chronione pancernym dzwonem. We wnętrzu, oprócz izby obserwatora, znajdują się także m.in. izba pogotowia i pomieszczenie śluzy gazoszczelnej. Schron po pracach remontowych i adaptacyjnych, we wnętrzu mieści się obecnie ekspozycja o charakterze muzealnym, odtwarzająca historyczny charakter obiektu.

Dostęp do obiektów wpisanych do rejestru zabytków ograniczony. Schron bojowy znajduje się na prywatnej, ogrodzonej posesji. Zwiedzanie wnętrz po uzyskaniu zgody właścicieli. Schron bierny zamknięty, zwiedzanie wnętrza możliwe po uzgodnieniu ze sprawującym nad nim opiekę stowarzyszeniem (zwiedzanie bezpłatne, telefony kontaktowe dostępne przy obiekcie oraz na stronie internetowej stowarzyszenia). Pozostałe schrony dostępne i oznakowane w ramach ścieżki historycznej „Piska Pozycja Ryglowa”.

Oprac. Adam Płoski, OT NID w Olsztynie, 1.10.2014 r.