Historia

Klasztor bernardynów w Piotrkowie Trybunalskim ufundowali bracia Florian, Wawrzyniec i Stanisław Starczewscy, działający za namową starszego brata Leonarda, ówczesnego prowincjała bernardynów. Na nabytych przez Floriana działkach na Sieradzkim Przedmieściu w latach 1624-1625 zbudowano drewniany kościół i klasztor, a w 1632 r. rozpoczęto wznoszenie budynków murowanych. Kościół konsekrowano w 1642 r., w rok później ukończono budowę klasztoru, a przed 1644 r. całość otoczono obwarowaniami z basztami i przekopami. Obiekt został uszkodzony - m.in. zawaliła się wieża - w czasie walk ze Szwedami w 1656 i 1657 roku. Odbudowa trwała do 1680 r., a odnawianie wnętrz do 1694 roku. Założenie gruntownie przebudowano po 1731 r., przy czym prace przy kościele trwały do 1745 r., zaś przy klasztorze do 1780 roku. W 1735 r. zbudowano nowy mur z usytuowaną od wsch. bramą wejściową zaprojektowaną przez bernardyna Wenecjusza Pensa. Po kasacji konwentu w 1864 r. obiekt zaniedbano. Restaurowano go zaś po powrocie bernardynów w 1922 r. Prace budowlane i konserwatorskie prowadzono tu także w 2. połowie XX i w XXI w., m.in. w 1970 r. rozebrano dawne kościelne ogrodzenie i bramę, którą zastąpiono usytuowaną bliżej świątyni architektoniczną makietą. Podobnie postąpiono z pochodzącą z 1856 r. kolumną z figurą św. Antoniego, którą ustawiono przed zamknięciem prezbiterium.

Opis

Zespół zbudowany został na dawnym przedmieściu, przy drodze prowadzącej z miasta w kierunku zachodnim, na wyniesieniu zwanym „Łysą Górą”, poza wyznaczonymi murami obronnymi granicami miasta, w odległości ok. 50 m na zachód od nieistniejącej dziś bramy Sieradzkiej. Takie położenie oraz obwarowanie zespołu spowodowały, iż w czasie potopu szwedzkiego był on ważnym punktem w czasie kilkakrotnych szturmów miasta. Jest to założenie wczesnobarokowe, z elementami baroku włoskiego. Zespół zajmuje północną część nieforemnej, wielobocznej parceli, o powierzchni ok. 0,65 ha której teren znacząco opada ku południu. Tworzą go dwa murowane z cegły, tynkowane, stanowiące zwartą kompozycję obiekty, tj. jednonawowy, oszkarpowany kościół z węższym, półkoliście zamkniętym prezbiterium od pd. i czworoboczną, dominującą nad całością wieżą od północy oraz przylegający do niego od zachodu piętrowy, podpiwniczony, oskarpowany klasztor, rozplanowany wokół prostokątnego wirydarza. Przed wejściem do kruchty we wsch. ścianie wieży wznosi się architektoniczna makieta bramy z furtami po bokach oraz dwa przęsła ogrodzenia z kutymi żelaznymi kratami z XVIII w. Na bramie i słupach ogrodzenia ustawiono cztery oryginalne rzeźby zakonników. Podobne ogrodzenie - z kratami z 1917 r. - wydziela mały ogródek przy zachodniej części elewacji północnego klasztoru, kończąc się bramą wjazdową na teren gospodarczy, od zachodu i południowego-zachodu zamknięty murami z XX w. Z kolei przed nieogrodzoną elewacją południową znajduje się wydzielony niskim murkiem z ciosów kamiennych zieleniec z kilkoma drzewami, krzyżem i kamieniem z tablicą poświęconą księdzu Jerzemu Popiełuszce oraz makietą kolumny z figurą św. Antoniego. Podobny murek wyznacza wschodnią granicę terenu zespołu, gdzie zlokalizowano cmentarzyk i pomnik poświęcony ofiarom II wojny światowej, a za nim na obsadzonym drzewami, wyższym tarasie umieszczono stojącą na wysokim cokole barokową figurę Matki Boskiej z 1779 r. oraz dwa nagrobki z 1. połowy XIX w. Kolejne nagrobki wmurowano w ściany wieży kościelnej.

Obiekt dostępny w dni świąteczne, w dni powszednie dostępny po uzgodnieniu.

Oprac. Janusz Pietrzak, 22.12.2014 r.