Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

zespół d. obwarowań ziemnych - Zabytek.pl

zespół d. obwarowań ziemnych


architektura obronna 1. poł. XIV w. Pilzno

Adres
Pilzno

Lokalizacja
woj. podkarpackie, pow. dębicki, gm. Pilzno - miasto

Przykład pozostałości miejskiego systemu fortyfikacyjnego pochodzącego z okresu późnego średniowiecza i epoki wczesnej nowożytności w postaci ziemnych obwarowań, które były typowe dla mniejszych ośrodków miejskich funkcjonujących na ziemiach koronnych w okresie przedrozbiorowym.

Historia

Obwarowania miejskie zaczęły powstawać w Pilźnie już w drugiej poł. XIV w. po lokacji miasta na prawie magdeburskim w 1354 r. W trakcie toczącego się w następnych kilkunastu latach procesu lokacji przestrzennej miasta, po wytyczeniu kwadratowego placu rynkowego usypane zostały wały ziemne wraz ze stojącymi na nich drewnianymi parkanami od strony wsch. i pd. Wspomniane fortyfikacje ziemne objęły centralną część dawnej osady targowej funkcjonującej w okresie przed nadaniem jej prawa magdeburskiego. Podczas najazdu wojsk węgierskich na Małopolskę pod dowództwem Jana Tarczaya w 1474 r. istniejący system obronny Pilzna okazał się niewystarczający. W następstwie przełamania oporu mieszkańców żołnierze węgierscy wdarli się do miasta, rabując majątek mieszkańców i paląc drewnianą zabudowę centralnej części Pilzna. To traumatyczne doświadczenie wojenne było jedną z przyczyn podjęcia w mieście od 1487 r. gruntownych prac modernizacyjnych obejmujących miejscowy system obronny w trakcie których wzniesiono m.in. Bramę Krakowską (Łącką). Kolejna faza rozbudowy fortyfikacji miejskich miała miejsce już w pierwszej poł. XVI w. po napadach turecko-tatarskich, które w latach 1497-1503 objęły ziemie Rusi Czerwonej i pd.-wsch. części Małopolski, a w 1498 i 1502 r. dotknęły samego Pilzna. Inwestycje przeprowadzone w tym okresie obejmowały m.in. wzniesienie dwóch murowanych bram zwanych Lwowską i Strzegocką (Biecką). Początkowo było to możliwe dzięki zwolnieniom z obowiązku uiszczania podatków na rzecz państwa udzielonym zdewastowanemu miastu przez królów Aleksandra Jagiellończyka w 1502 r. oraz Zygmunta I w 1506 i 1508 r. W drugiej ćw. XVI w. modernizacja systemu obronnego Pilzna była kontynuowana w sposób bardziej kompleksowy przez hetmana wielkiego koronnego Jana Tarnowskiego, będącego również starostą pilzneńskim, który był wybitnym znawcą fortyfikacji. W okresie tym charakteryzującym się wzrostem zagrożenia militarnego ze strony tatarskiej i osmańskiej, wzmocniono znacznie istniejące obwarowania poprzez wzniesienie murowanej bramy krakowskiej, czworobocznej murowanej bastei w pn.-zach. sektorze fortyfikacji miejskich oraz poprawiono obwarowania od strony wsch. wykorzystując w tym rejonie naturalną skarpę o wysokości kilkunastu metrów. Centralnym punktem tej części fortyfikacji miejskich była Brama Lwowska. Dla wzmocnienia walorów obronnych nowo wznoszonych fortyfikacji stawiano na wałach drewniane parkany, które przykryte były gontowymi daszkami. Tworzone w tym okresie obwarowania ziemne przy wsparciu finansowym króla Zygmunta I nie obejmowały terenów od strony pd., a wysiłek obronny skupiał się na wsch. od placu rynkowego, gdzie naturalne ukształtowanie terenu wzmacniało potencjał obronny tego rejonu. Już w latach 60. XVI w. po okresie kilkudziesięciu lat braku większego zagrożenia miasta o charakterze militarnym, rozpoczął się postępujący proces degradacji systemu obronnego poprzez wyprzedaż i zagospodarowywanie działek na których znajdowały się wały obronne. Odbywało się to poprzez ich niwelację, zakładanie ogrodów, wypas bydła i wznoszenie na nich przez mieszczan budynków gospodarczych takich jak stodoły Ten długotrwały i ewolucyjnie przebiegający proces degradacji fortyfikacji miejskich w Pilźnie trwał w okresie XVII w. i ostatecznie w XVIII stuleciu splótł się z szerszym zjawiskiem przemian w architekturze obronnej na ziemiach Rzeczypospolitej polegającym na zaniku znaczenia średniowiecznych i nowożytnych systemów obronnych miast.

Opis

Pozostałości dawnych fortyfikacji miejskich Pilzna zachowały się wokół dawnego miasta lokacyjnego i obecnie należą one do najcenniejszych zachowanych fragmentów infrastruktury miasta z okresu późnego średniowiecza i wczesnej epoki nowożytnej. Relikty tych umocnień tworzyły niegdyś front wsch. i zach. obwałowań. Najlepiej zachowane odcinki wałów miejskich znajdują się na pn.-zach. i pn. od placu rynkowego w rejonie ul. Słowackiego i Dąbrowskiego. Mają one wysokość od kilku do kilkunastu metrów i obecnie porośnięte są trawą, krzewami i drzewami. Innym dobrze zachowanym fragmentem dawnych obwarowań miejskich jest odcinek wałów przy klasztorze OO. Karmelitów w postaci trawiastej skarpy. Wspomniane wyżej linie wałów miejskich istniejące przy ul. Dąbrowskiego i przy klasztorze OO. Karmelitów dochodzą od strony pn. i pd. do ul. Lwowskiej, tworząc charakterystyczną szyję wysuniętą w kierunku wsch. W części zach. miasta lokacyjnego w rejonie dawnego arsenału miejskiego zachował się również odcinek wałów obronnych o przebiegu południkowym, który między ul. Grodzką a Sobieskiego zmierzał w kierunku Bramy Strzegockiej.

Obwarowania są dostępne przez cały rok.

oprac. Andrzej Gliwa, OT NID w Rzeszowie, 28-12-2018 r.