najlepiej uzbrojonych fortów Twierdzy Przemyśl, zbudowany w systemie fortowym ześrodkowanym. Był głównym, pancernym fortem VII obwodu obronnego. Posiada dużą wartość historyczną - spełnił ważną rolę podczas walk podczas 1 oblężenia twierdzy. Jako istotny element zespołu fortyfikacji Twierdzy Przemyśl stanowi ważny zabytek o znaczeniu europejskim.

Historia

W latach 1854-1855, w ramach budowy wokół Przemyśla fortyfikacji pierwszego obozu warownego, na wzgórzu Optyń, na pd.-wsch. od wsi Pikulice, w pd. części pierścienia, zbudowano siedmioboczny szaniec artyleryjski nr 27, typu FS (Feuer-Schanze). W 1878 roku szaniec przebudowano na prowizoryczny szaniec artyleryjski IV „Optin”. W ramach budowy stałych fortyfikacji Twierdzy Przemyśl, w 1887 r., przebudowano szaniec na prowizoryczny, jednowałowy fort artyleryjski. W latach 1897-1900 fort został gruntownie przebudowany i zmodernizowany na główny, ześrodkowany fort pancerny GHW IV „Optyń”. Na mapie twierdzy Festung-Umgebungs-Plan von Przemyśl fort nosi oznaczenie G.-H.-W.IV (Optyń). Zadaniem fortu była obrona doliny rzeki Wiar z drogą i linią kolejową do Dobromila, wspieranie ogniem z tradytorów fortów III i V oraz obrona międzypól. W 1909 roku fort uzbrojony był w 6 dział 15 cm M.61 na wysokich lawetach fortecznych, 8 dział 12 cm M.96 w tradytorach pancernych, 4 działa 8 cm M.94 w wieżach pancernych i 12 karabinów maszynowych w kaponierach. Załogę fortu stanowiło 9 oficerów i 439 żołnierzy, w tym 236 piechoty, 206 artylerii fortecznej, komendant fortu, lekarz, 2 sanitariuszy, telefonista i 6 pionierów (saperów). W czasie 1 oblężenia twierdzy (18.09-9.10.1914), w dn. 6-8 października, odparł silny atak artylerii i piechoty rosyjskiej. W 2 oblężeniu (9.11.1914-22.03.1915) fort nie był bezpośrednio atakowany. Przed poddaniem twierdzy 22.03.2014 r. został wysadzony w powietrze. Podczas trzeciego oblężenia (30.05-4.06.1915) fort zajęły wojska niemieckie i austro-węgierskie. W latach 1920-30 rozebrano koszary, baterie i tradytory pancerne. W 1998 roku na forcie odnaleziono pancerną kopułę obserwacyjną, która obecnie jest eksponowana w forcie XV Borek.

Opis

Fort GHW IV „Optyń” (Gürtelhauptwerk IV Optyń), jest fortem artyleryjskim jednowałowym, zbudowanym w systemie fortowym ześrodkowanym, przebudowanym na fort główny, pancerny. Fort zlokalizowano na szczycie wzgórza 320,0 m n.p.m., na pd.-wsch. od przysiółka Optyń, na granicy Pikulic i Hermanowic. Powierzchnia fortu - ok. 7,3 ha w granicach działek fortecznych.

Fort zbudowany jest na rzucie bastionu z załamanym do wnętrza odcinkiem szyjowym. Dzieło otoczone jest wałem ziemnym i głęboką, suchą fosą, płytszą w części szyjowej. Na wałach czół rozmieszczone są otwarte stanowiska dział 15 cm M.61, rozdzielone częściowo zachowanymi schronami pogotowia. W narożnikach czół i barków znajdują się ruiny baterii pancernych, w barkach ruiny tradytorów pancernych, w narożniku fos czół i barków ruiny przeciwstokowych kaponier grodzowych. W centrum fortu znajdują się pozostałości koszar szyjowych - murowane z cegły ściany narażone oraz boczne, lewoskrzydłowe pomieszczenie sanitarne, obie wybieżnie, dolna część głównej klatki schodowej, fundamenty ścian zewnętrznych, poprzecznych oraz kojca szyjowego. Z koszarami połączone są ruiny dwukondygnacyjnego schronu centralnego z wybieżniami z kondygnacji górnej. Zachowane są ceglane boczne ściany schronu i wybieżni. Koszary i schron centralny osłonięte są wałem ziemnym.

Obiekt dostępny dla zwiedzających. Fort znajduje się na „Fortecznej Trasie Rowerowej - część południowa” oraz na czarnym szlaku fortecznym - odcinek południowy.

Oprac. Adam Sapeta, OT NID w Rzeszowie, 17-04-2015 r.