Wnętrze wyróżnia polichromia toruńskiego malarza Jana Jerzego Petri oraz rokokowe wyposażenie z poł. XVIII wieku. Świątynia jest najważniejszym sanktuarium ziemi kujawskiej określanym mianem ”Częstochowy Kujaw”.

Historia

Wieś założona zapewne w XIII wieku, była wzmiankowana w 1301 roku w związku z potwierdzeniem posiadania jej przez kapitułę katedralną we Włocławku. W 1489 roku należała do dóbr biskupa kujawskiego, później kilkakrotnie zmieniała właścicieli. W 1680 roku była własnością wojewody kaliskiego Zygmunta Działyńskiego. Na przełomie XVII i XVIII wieku przeszła w ręce rodziny Umińskich, a przed 1746 roku rodziny Słubickich. Przypuszczalnie w XIII wieku powstał pierwszy, niewielki kościół, dla parafii wymienianej w 1325 roku. W XVII wieku znajdował się on w złym stanie technicznym. W 1680 roku, na jego miejscu, właściciel Pierania Z. Działyński wybudował jednonawowy kościół, rozebrany po 1729 roku. Obecny, trzeci z kolei, drewniany kościół ufundowali: Łukasz Umiński z żoną Jadwigą, ich syn Andrzej z żoną Apolinarą z Niemojewskich, skarbnicy brzesko-kujawscy, spadkobiercy Sobiesiernia, Pierania i kilku okolicznych majątków oraz ksiądz Adam Umiński, kanonik włocławski, proboszcz służewski i pierański w latach 1712-1720. Jego budowniczym w latach 1732-1736 był mistrz ciesielski Jakub Gaca z Zagrza, który wzniósł go bez użycia gwoździ. Około 1736 roku inny mistrz ciesielski Krzysztof, razem z pomocnikiem Janem Klimandem, wystawił dwie zachodnie wieże, które w 1853 roku zostały rozebrane do wysokości stropów naw bocznych. Wnętrze kościoła ozdobiła polichromia, ukończona w 1854 roku, autorstwa Jana Jerzego Petri, któremu pomagał Marcin Stanowski. Ufundował ją król Stanisław Leszczyński. W 1743 roku świątynię konsekrował biskup Franciszek Kanigowski, sufragan włocławski. Kościół był remontowany w latach 1901, 1933, 1947. W 1825 roku dachy pokryte zostały dachówką, w 1963 roku zmienioną na gont. W 1972 roku oryginalne okna zastąpiły witraże. Polichromię odnawiał w 1894 roku Henryk Jaguszewski, a w 1951 roku Franciszek Cholewiński.

Opis

Kościół jest orientowany, położony w centrum wsi, w sąsiedztwie drogi wojewódzkiej nr 252 z Inowrocławia do Włocławka. Wystawiono go na planie prostokąta, z czteroprzęsłowym korpusem nawowym, węższym od niego, wyodrębnionym, trójbocznie zamkniętym prezbiterium z dobudówkami po bokach (od południa zakrystia, od północy przedsionek z lożą kolatorską na piętrze), oraz parą kaplic (południowa pw. Zmartwychwstania i północna pw. św. Stanisława Kostki) tworzących pseudotransept otwartych do skrajnego, wschodniego przęsła korpusu. Trójnawowa pseudobazylika ma zwartą bryłę, z nieco niższym prezbiterium, krytą dwuspadowymi dachami, nad nawami bocznymi jednospadowymi z kaplicami zwieńczonymi cebulastymi hełmami z latarniami. Elewacje boczne są przeprute prostokątnymi oknami i rozczłonkowane zastrzałami w formie przypór. Barokowy, drewniany kościół wybudowany został na kamiennym podmurowaniu, w konstrukcji zrębowej, połączonej z konstrukcją sumikowo-łątkową, boczne kruchty o konstrukcji słupowo-ramowej powstały z pozostałości wież rozebranych w 1853 roku, od zewnątrz oszalowany deskami. Dachy kryte gontem. Wnętrze od zachodu jest poprzedzone flankowanym kruchtami (pozostałość wież) chórem muzycznym wspartym na dwóch słupach. Nawy rozdzielają arkady wsparte na słupach, podobnie jak prezbiterium nakryte pozorną kolebką. Kaplice są przekryte sklepieniem wielopołaciowym. Bogaty wystrój kościoła tworzy pokrywająca sklepienia i ściany rokokowa, sygnowana polichromia (Jan Jerzy Petri) o programie ikonograficznym złożonym ze scen obrazujących życie i tryumf Marii (Narodziny Marii, Ofiarowanie do świątyni, Zwiastowanie, Nawiedzenie, Pokłon pasterzy, Obrzezanie, Hołd trzech króli, Ofiarowanie Jezusa w świątyni, Zesłanie Ducha św., Pierwsze kazanie św. Piotra, Wniebowzięcie, Koronacja NMP), z elementami malarstwa iluzjonistycznego i dopełnionym przedstawieniami: „Siedem sakramentów świętych”, „Anioł stróż”, Archanioł Michał” oraz ilustrującymi cuda dokonane za wstawiennictwem Matki Boskiej Pierańskiej opatrzone inskrypcjami oraz unikatowym wyobrażeniem kapeli pierańskiej z domniemanymi portretami członków orkiestry działającej w Pieraniach w XVIII wieku. Wyposażenie świątyni jest późnobarokowo-regencyjne z ołtarzem głównym (lata 1730-1735), w którym słynący łaskami renesansowy obraz Matki Boskiej Pierańskiej.

Dostęp do zabytku ograniczony. Możliwość wstępu do świątyni w czasie nabożeństw bądź po wcześniejszym uzgodnieniu telefonicznym.

Oprac. Bogna Derkowska-Kostkowska, Pracownia Dokumentacji, Popularyzacji Zabytków i Dziedzictwa Narodowego, Kujawsko-Pomorskiego Centrum Kultury w Bydgoszczy, 08.11.2014 r.

Bibliografia

• Gołaszewska I., Drewniany kościół w Pieraniu, „Materiały do dziejów kultury i sztuki Bydgoszczy i regionu” 1997, z. 2, s. 104-111.
• Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, t. XI: Województwo bydgoskie, z. 8: Powiat inowrocławski, oprac. Chrzanowski Tadeusz, Kornecki Marian, Warszawa 1974, s. 64-67.
• http://www.pieranie.net
• http://www.kosciolydrewniane.pl/pages/drewniane/pieran.html