Zespół kościoła Mariackiego jest wyrazem pobożności ludowej, ale również demonstracją polskiej postawy patriotycznej. Cechuje się wysoką wartością artystyczną historyczną i kulturową w skali regionu.

Historia

Kościół pw. NMP i św. Bartłomieja wniesiono w latach 1842-1848, staraniem ks. Jana Alojzego Nepomucena Ficka, na miejscu wcześniejszego drewnianego kościoła parafialnego pw. św. Bartłomieja z 1303 roku. Budowę świątyni wg projektu mistrza budowlanego Daniela Grötschla rozpoczęto w 1842 r. bez pozwolenia i wsparcia finansowego ówczesnych władz, królewskiego rządu pruskiego. Dopiero interwencja ks. Ficka u Ferdynanda Wilhelma IV wpłynęła na możliwość kontynuacji prac przy wznoszeniu świątyni. Z inicjatywy proboszcza pieniądze na budowę kościoła zbierano wśród parafian, sprzedając akcje. Po zebraniu odpowiedniej kwoty niezwłocznie rozpoczęto budowę. Gdy mury zewnętrzne nowo powstającego kościoła zrównały się z wysokością dachu starszego drewnianego kościoła, rozpoczęto jego rozbiórkę. Obiekt oddano do użytku 8-09-1846 roku. Konsekracja kościoła miała miejsce trzy lata później w 1849 r. i przeprowadził ją biskup wrocławski kard. Melchior Diepenbrock. W 1925 r. świątynię powiększono, dobudowując do korpusu głównego nawy boczne. Roboty dekarskie przy świątyni wykonała firma blacharska G. Grimmera z Wrocławia, prospekt organowy wykonał zakład organmistrza A. Haasa z Baworowa. W trakcie wznoszenia świątyni wybudowano w otoczeniu kościoła cztery kaplice św. Sebastiana, Ecce Homo, Matki Bożej Lekarki i św. Franciszka Ksawerego. Następnie w 1890/1891 r. w miejscu cmentarza przy dawnym kościele św. Bartłomieja utworzono tzw. Rajski plac (na pd. od obecnego kościoła) otoczono go drewnianymi krużgankami z kaplicą św. Rafała, stanowiącą początkową stację nabożeństwa kalwaryjskiego. Na murze ogrodzenia od zach. umieszczono na kamiennych cokołach figury 12 apostołów. W 1962 r. papież Jan XXIII nadał kościołowi miano bazyliki mniejszej.

Opis

Zespół kościoła pw. NMP i św. Bartłomieja Apostoła w Piekarach Śląskich usytuowany jest w centrum miasta przy ul. Bytomskiej, od wsch. i pn. ograniczony jest ul. ks. A. Ficka, natomiast od pd. ul. J. Popiełuszki ze wzgórzem kalwaryjskim i kościołem pw. Zmartwychwstania Pańskiego. Zespół tworzą: zlokalizowany po pd. stronie kościoła trzyskrzydłowy krużganek z kaplicą św. Rafała, kaplicą Franciszka Ksawerego i kaplicą św. Sebastiana, od strony pn. dwie kaplice Ecce Homo, Matki Bożej Lekarki, natomiast od zach. zespół zamyka mur oporowy z kamiennymi posągami 12 apostołów.

Kościół jest obiektem orientowanym, ceglanym, nietynkowanym, założonym na planie prostokąta z prezbiterium zamkniętym półkolistą absydą. Trzynawowa bryła kościoła, z pozornym transeptem i emporami, przekryta jest dachami jedno- i dwuspadowymi. Od zach. do korpusu kościoła przylegają dwie czworoboczne, czterokondygnacyjne wieże, o ściętych zach. narożnikach, zwieńczone neobarokowymi hełmami z piętrowymi latarniami. Poszczególne elewacje kościoła, o podziałach ramowych, mają charakter eklektyczny i urozmaicone są symetrycznymi otworami okiennymi zamkniętymi łukiem pełnym. Wnętrze nawy głównej przekrywają sklepienia krzyżowo-żebrowe na gurtach wspartych na filarach, natomiast nawy boczne przekryte są sklepieniem kolebkowym z lunetami. Nawę główną od naw bocznych oddzielają półkoliste arkady wsparte na filarach. W zach. części kościoła znajduje się chór muzyczny. Ściany wewnętrzne zdobią malowidła z lat 1924-1925 autorstwa mistrza Otto Kowalewskiego z Katowic. W późnoklasycystycznym ołtarzu głównym umieszczono barokową kopię obrazu Matki Boskiej z Dzieciątkiem zwanej Piekarską.

Kościół otoczony jest kamienno-ceglanym murem. Po pd. stronie kościoła do muru ogrodzeniowego przylega trzyskrzydłowy drewniany krużganek arkadowy wsparty na profilowanych drewnianych słupach posadowionych na kamiennych cokołach, przekryty dachem pulpitowym. W murze krużganka znajdują się stacje Drogi Krzyżowej. Bezpośrednio przy krużgankach od pn. usytuowano kaplicę św. Rafała, z XVII w., z ołtarzem głównym z nieistniejącego, drewnianego kościoła św. Bartłomieja. Natomiast kaplica św. Franciszka Ksawerego zamyka krużganek od strony wschodniej. Kaplice św. Sebastiana, Ecce Homo, i Matki Bożej Lekarki oraz św. Franciszka Ksawerego mają tę samą bryłę i formę, są murowane z cegły, nietynkowane posadowione na kamiennych niskich cokołach. Założone na planie kwadratu o ściętych narożnikach nakryte dachami dwuspadowymi. Ich jednoosiowe elewacje o podziałach ramowych zwieńczone są fryzem ceglanym i szczytem uskokowym. Półkoliście zamknie otwory okienne w elewacjach bocznych zdobią witraże wykonane w 1899 r. przez Maxa Nierlego z Wrocławia.

Obiekt dostępny dla zwiedzających.

Oprac. Dorota Bajowska, OT NID w Katowicach, 07-11-2015 r.