Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

grodzisko, st. 8 - Zabytek.pl

grodzisko, st. 8


grodzisko XV – XVI w. Pełczyska

Adres
Pełczyska

Lokalizacja
woj. świętokrzyskie, pow. pińczowski, gm. Złota

Wyjątkowo cenny wczesnonowożytny kompleks obronny z reliktami murowanymi, posadowiony na starszych warstwach osadniczych.

Usytuowanie i opis

Stanowisko leży na pn.-wsch. krańcu pasma wzgórz okalających od wsch. dolinkę rzeki Krzczonowicy, na wzniesieniu zwanym Górą „Olbrych”, „Zawinnicą” lub „Zamczyskiem”.

Część centralna obiektu, a zarazem najwyższa, ma kształt zbliżony do kwadratu o lekko zaokrąglonych narożach. Otoczona jest ona z trzech stron (od pn.-zach., pn.-wsch. i pd.-wsch.) wałem i fosą. Od strony pd.-zach. znajduje się naturalne, strome zbocze. Od pn.-zach. łagodna grań, oddzielająca wąwozy otaczające wzgórze, prowadzi w stronę grodu. Od tej strony wzniesiono jeszcze jeden wał, niższy od wyżej wspomnianego, biegnący równolegle do niego. Od strony wsch. do grodu przylega płaski taras, który jeszcze na pocz. XX w. przecięty był wałem, znanym z opisu Józefa Żurowskiego. Znajdował się tu również kiedyś czworoboczny rów (fosa) na planie regularnego czworoboku o wymiarach około 80x106 m z dłuższą osią na linii wsch.-zach., który został odkryty w 2002 r. dzięki zdjęciom lotniczym.

Historia

Najstarszym śladem osadnictwa na terenie grodu jest odkryta w trakcie badań wykopaliskowych jama kultury lendzielskiej - świadectwo osadnictwa neolitycznego z ok. 4600-4000 p.n.e. Nieco później zasiedlono teren po wsch. stronie grodu, gdzie natrafiono na ślady osadnictwa oraz rów pochodzące z ok. 4200-3600 r. p.n.e. (kultura lubelsko-wołyńska). W tym rejonie osadnictwo pojawiło się ponownie po dłuższej przerwie w VIII-IX w., a na terenie grodu w X-XIII w. (wg. autorek badań była to osada otwarta). W tym czasie Pełczyska były znacznym ośrodkiem kościelnym, zlokalizowanym w gęsto zaludnionej strefie osadniczej. Na wsch. krańcu pasma, w odległości ok. 1 km, wznosi się kościół św. Wojciecha, którego początki sięgają XII, a być może końca XI wieku. W 1224 r. Pełczyska miały dwóch kapelanów. Z 1222, 1224 i 1226 r. znamy wzmianki źródłowe dotyczące sporów biskupa Iwona i komesa Barana o część ziem we wsi. W 2 poł. XIII-XIV w. na górze Olbrych stał prawdopodobnie, znany ze źródeł pisanych, gród obronny, być może siedziba biskupów krakowskich, którego archeologicznym świadectwem są zabytki ruchome datowane na ten okres. W 1304 i 1306 r. Pełczyska wymieniane są w źródłach pisanych w związku z zajęciem grodu, należącego do katedry krakowskiej, przez Władysława Łokietka. Istnienie parafii potwierdzone zostało w wykazach świętopietrza z 1326 roku. W XV-XVI w. wzniesiono tu zapewne murowany dwór. W czasie I wojny światowej w centralnej części grodu zbudowano okop wojskowy. Dziś wzgórze Olbrych jest nieużytkowane i stanowi jeden z najwyższych i najpiękniejszych punktów gminy, skąd rozciąga się widok na całą okolicę.

Stan i wyniki badań

Pierwsze wzmianki dotyczące stanowiska podali ks. Władysław Siarkowski i Marian Wawrzeniecki. 1.09.1844 r. nieopodal grodziska odkryto skarb monet ze schyłku XIII w. (najmłodsze były monety Przemysła II), zawierający co najmniej kilkanaście tys. srebrnych monet (wg Joachima Lelewela nawet ok. 20 tys.), ukryty w dużym naczyniu glinianym. Jest to jeden z największych skarbów monet z czasów rozbicia dzielnicowego, odkrytych na ziemiach polskich.

Badania wykopaliskowe wewnątrz majdanu grodu prowadziły w latach 1973-79 Dorota Górna i Joanna Kalaga. W 2001 i 2002 r. w ramach badań kierowanych przez Marcina Rudnickiego wykonano zdjęcia lotnicze terenu położonego na wsch. od grodziska, a w kwietniu 2004 r. szereg odwiertów sondażowych. W sierpniu 2005 r. przeprowadzono w tym miejscu badania wykopaliskowe.

Stanowisko dostępne. Zabytki znajdują się w zbiorach Instytutu Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego.

oprac. Nina Glińska, NID OT Kielce, 26-10-2015 r.

Rodzaj: grodzisko

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_A_26_AR.22105, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_26_AR.2284511