Historia

Kościół p.w. św. Barbary w Pasymiu należał do archiprezbiteriatu w Biskupcu. Istnieją wśród badaczy rozbieżności co do daty powstania murowanej świątyni. W starszej literaturze uznawano, iż jej budowę rozpoczęto w 4 ćwierci XV w. (korpus) i kontynuowano z początkiem na początku XVI w. (dwie dolne kondygnacje wieży). W nowszych badaniach przyjmuje się pogląd, że korpus kościoła został wzniesiony już w końcu XIV w., dwie najniższe kondygnacje wieży w XV w., trzecia kondygnacja wieży, zakrystia i nowy szczyt wschodni w ciągu XVI w. Po sekularyzacji państwa krzyżackiego i utworzeniu księstwa pruskiego, zgodnie z zasadą cuius regio, eius religio (czyja władza, tego religia) mieszkańcy miasta przyjęli luteranizm, zamieniając swoją świątynię na kościół ewangelicki. W drugiej połowie XVI wieku w obręb parafii wchodziło 19 miejscowości, przy kościele działał szpital dla ubogich i szkoła łacińska. W roku 1750 wielki pożar zniszczył znaczną część miasta, w tym również świątynię. Obniżono wówczas o jedną kondygnację wieżę kościoła, którą przykryto kopulastym hełmem i przebudowano kruchtę po południowej stronie korpusu, dodając wolutowy szczyt. W latach 1765 - 1775 gruntownie odnowiono wnętrze świątyni. W czasie kampanii napoleońskiej w kościele urządzono stajnie, paląc przy tym wiele kościelnych sprzętów. Do dzisiaj, jako jeden z nielicznych na Mazurach, kościół w Pasymiu pełni funkcję świątyni ewangelickiej.

Opis

Kościół usytuowany na nieznacznym wyniesieniu, nad brzegiem jeziora Kalwa, w południowo- zachodnim narożniku murów obronnych. Teren wokół wydzielony za pomocą ogrodzenia, w tym od strony północnej jest to odcinek dawnych murów obronnych. Budowla w stylu gotyckim, z kruchtą z barokowym szczytem od strony południowej. Jednoprzestrzenny korpus na planie wydłużonego prostokąta z prezbiterium skierowanym w kierunku północno-zachodnim, od zachodu poprzedzony kwadratową wieżą, po północnej stronie zakrystia na planie wydłużonego prostokąta, podzielona na dwa pomieszczenia, po południowej kruchta wejściowa na planie kwadratu. Korpus masywny, zwarty, oszkarpowany, nakryty wysokim, dwuspadowym dachem, wieża nakryta dachem czterospadowym o wklęsłych połaciach. Elewacje bogato rozczłonkowane ostrołukowymi oknami i blendami (część blend tynkowana, w zakrystii rzędy zdwojonych arkad), na osi elewacji południowej kruchta z ostrołukowym otworem wejściowym i wolutowym szczytem, zakrystia i wschodnia elewacja korpusu zwieńczone schodkowymi szczytami. Bogate wyposażenie wnętrza, od czasów gotyku po XIX wiek. Obok ołtarza gotyckie stalle z końca XVII wieku, ołtarz główny barokowy z 1673 roku, polichromowany w roku 1713 (fundatorami prac byli burmistrz z małżonką), ambona z 1680 roku, organy wykonane na pocz. XVIII w. w warsztacie znanego królewieckiego organmistrza Jana Jozuego Mosengela (później przebudowywane) umieszczone w bogato rzeźbionej szafie organowej, polichromowanej i złoconej w 1744 r. (stąd data na prospekcie).

Zabytek dostępny. Zwiedzanie po uzgodnieniu telefonicznym.

Oprac. Marzena Zwierowicz, 5.12.2014 r.

Bibliografia

• Dehio-Handbuch der Kunstndenkmäler der West- und Ostpreussen, bearb. Von M. Antoni, München 1993, s. 466.
• Herrmann Ch., Mittelalterliche Architektur im Ostpreussen. Untersuchungen zur Frage der Kunstlandschaft und -Geographie, Petersberg 2007, s. 638-639.
• Liżewska I. , Kościół ewangelicko-augsburski w Pasymiu, „Rocznik Mazurski”, 1996, t.1, 56-61.
• Łyjak W., Jedno oblicze a trzy odsłony organów w Pasymiu, „Warmińsko-Mazurski Biuletyn Konserwatorski”, 2001, t.3., s.181-188.
• Rzempołuch A., Przewodnik po zabytkach sztuki dawnych Prus Wschodnich, Olsztyn 1992, s.135-136.
• Wawrykiewicz L., Skarżyńska-Wawrykiewicz M., Storczykowe więźby dachowe kościołów powiatu szczycieńskiego, „Rocznik Mazurski”, 2010, t. XV, s. 219-232